Amantadyna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Amantadyna
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C10H17N

Masa molowa

151,25 g/mol

Wygląd

biały lub prawie biały krystaliczny proszek

Identyfikacja
Numer CAS

768-94-5
665-66-7 (chlorowodorek)

PubChem

2130

DrugBank

DB00915

Podobne związki
Podobne związki

rymantadyna

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC

N04 BB01

Stosowanie w ciąży

kategoria C

Amantadyna, 1-aminoadamantan – organiczny związek chemiczny z grupy amin, pochodna adamantanu.

Stosowana jest jako lek, głównie na grypę typu A. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, wydalana jest w formie niezmienionej przez nerki z moczem[3]. Należy zachować szczególną ostrożność przy podawaniu tego leku pacjentom z miażdżycą naczyń mózgowych i padaczką[3]. Nie należy stosować w ciąży i niedługo planując zapłodnienie oraz w okresie laktacji.

Synteza[edytuj | edytuj kod]

Amantadynę syntezuje się wprowadzając grupę aminową do adamantanu:

Farmakokinetyka[edytuj | edytuj kod]

Amantadyna cechuje się bardzo dobrą wchłanialnością z przewodu pokarmowego (Tmax 2–8 h), przy czym Tmax chlorowodorku amantadyny (łatwo rozpuszczalnego) jest krótszy niż siarczanu amantadyny (trudno rozpuszczalnego). Stan stacjonarny amantadyny osiągany jest po 3–7 dniach. Po dotarciu do układu krążenia 67% leku wiąże się z białkami osocza. Amantadyna nie jest metabolizowana przez organizm człowieka. Średni okres połowicznego rozpadu wynosi 15 h (10–30 h) i zależy od wieku oraz czynności nerek (11,8 h u młodych osób; 28,9 h u osób w podeszłym wieku). W przypadku niewydolności nerek może wydłużyć się 2- lub 3-krotnie, a u osób poddawanych hemodializom – nawet do 8 dni. Wydalana jest w stanie niezmienionym z moczem (>90% leku). Po 4–5 dniach, 90% dawki pojawia się w postaci niezmienionej w moczu. Ze wzrostem pH moczu zmniejsza się wydalanie amantadyny[4].

Toksyczność[edytuj | edytuj kod]

Zgłaszano zgony w wyniku przedawkowania amantadyny. Najniższa zgłoszona dawka śmiertelna wynosiła 2 gramy. Przedawkowanie leku spowodowało toksyczne działanie na serce, układ oddechowy, nerki lub ośrodkowy układ nerwowy. Dysfunkcja serca obejmuje arytmię, tachykardię i nadciśnienie. Zgłaszano również[1]:

  • obrzęk płuc i niewydolność oddechową,
  • zaburzenia czynności nerek,
  • zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego obejmują bezsenność, niepokój, agresywne zachowanie, wzmożone napięcie mięśniowe, hiperkinezę, drżenie, dezorientację, depersonalizację, lęk, delirium, omamy, reakcje psychotyczne, letarg, senność i śpiączkę,
  • hipertermię.

Napady padaczkowe mogą ulec zaostrzeniu u pacjentów z napadami padaczkowymi w wywiadzie[1].

Zastosowanie medyczne[edytuj | edytuj kod]

Choroba Parkinsona[edytuj | edytuj kod]

Amantadyna używana jest w leczeniu choroby Parkinsona[3], ze względu na nasilanie przewodnictwa dopaminergicznego. Jej działanie jest słabsze od lewodopy. Zmniejsza hipokinezję, lecz słabiej wpływa na zwiększone napięcie mięśni i drżenie. Zastosowanie amantadyny pozwala zmniejszyć dawki lewodopy, co prowadzi do zmniejszenia działań niepożądanych[potrzebny przypis].

Grypa[edytuj | edytuj kod]

Stosowana jako lek przeciwwirusowy w leczeniu i profilaktyce grypy typu A u dorosłych, zwłaszcza A2[3] (nie zwalcza wirusów grypy typu B). Działa przez hamowanie uwalniania materiału genetycznego wirusa z nukleokapsydu do komórki i dalsze etapy jego replikacji[3]. Wirusy szybko uzyskują oporność na ten lek[5][3]. Amantadyna była w latach 1996–2009 szeroko używana w profilaktyce i leczeniu wirusowej grypy typu A[6].

Amantadyna w małych stężeniach swoiście hamuje replikację wirusów grypy A. W oznaczeniu wrażliwości metodą zmniejszenia liczby łysinek, wirusy ludzkiej grypy, w tym podtypy H1N1, H2N2 i H3N2 są hamowane przez amantadynę w stężeniach ≤0,4μ g/ml. Hamuje wczesne stadium replikacji wirusa blokując pompę protonową wirusowego białka M2. Ma to dwa działania, zatrzymuje usuwanie otoczki wirusa i unieczynnia nowo syntetyzowaną wirusową hemaglutyninę. Wpływ na późne etapy replikacji stwierdzono dla reprezentatywnych wirusów ptasiej grypy.

Dane z badań reprezentatywnych szczepów wirusa grypy A wskazują, że amantadyna przypuszczalnie działa na uprzednio nieznane szczepy i mogłaby być stosowana we wczesnych stadiach epidemii, przed ogólną dostępnością szczepionki przeciw szczepowi wywołującemu epidemię[7].

COVID-19[edytuj | edytuj kod]

W 2020 r. przeprowadzone zostały wstępne badania nad możliwością stosowania amantadyny w leczeniu COVID-19[8].

  • Badanie Mancilla–Galindo 2020 stanowi próbę o najwyższym poziomie wiarygodności z dostępnych dowodów naukowych dla efektywności klinicznej amantadyny w COVID-19. Badanie miało charakter obserwacyjny i retrospektywny; dotyczyło 319 osób z potwierdzonym zakażeniem wirusem SARS-CoV-2. Autorzy wskazują na brak zasadności stosowania amantadyny w leczeniu COVID-19[8][9]. Wiarygodność badania w skali A–G: E[8].
  • Autorzy badania Aranda–Abreu 2020 wnioskują, że amantadyna jest skuteczna w leczeniu COVID-19, prowadząc do wyleczenia pacjentów bez konieczności hospitalizacji i wentylacji mechanicznej. Należy zaznaczyć, że większość pacjentów prócz amantadyny otrzymywało azytromycynę, celekoksyb oraz kwas acetylosalicylowy. Badaniem objęto 15 osób[8][10]. Wiarygodność badania w skali A–G: F[8].
  • Autorzy badania Rejdak 2020, stanowiącego badanie przekrojowe przeprowadzone na populacji polskiej (pacjenci ze schorzeniami neurologicznymi) wskazują, że amantadyna może wykazywać działanie protekcyjne oraz może być skuteczna w ograniczaniu rozprzestrzeniania się infekcji SARS-CoV-2, jak również występowania jej następstw neurologicznych. Badaniem objęto 22 osoby[8][11]. Wiarygodność badania w skali A–G: F[8].

Wszystkie wymienione powyżej badania mają niską wiarygodność i nie można na ich podstawie ocenić w sposób pewny skuteczności i profilu bezpieczeństwa amantadyny w leczeniu COVID-19[8].

W 2020 roku Włodzimierz Bodnar, lekarz z Przemyśla, rozpoczął pozarejestracyjne leczenie amantadyną choroby COVID-19. Według lekarza jego terapia jest skuteczna[12][13][14], jednak leczenie to wzbudza kontrowersje w środowisku medycznym ze względu na nieznane możliwe skutki uboczne takiego stosowania leku[15][16][17].

Po rozgłosie medialnym, na polecenie Ministra Zdrowia Adama Niedzielskiego, Agencja Badań Medycznych w końcu 2020 r. wyraziła zgodę na rozpoczęcie badań klinicznych mających ocenić skuteczność i bezpieczeństwo leczenia tym związkiem. Badań podjęły się dwa zespoły badawcze - Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4 w Lublinie pod kierunkiem prof. Konrada Rejdaka oraz Górnośląskie Centrum Medyczne w Katowicach pod kierunkiem prof. Adama Barczyka. W marcu 2021 Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych otrzymał wniosek o wyrażenie zgody na przeprowadzenie badania[18]. Rozpoczęło się ono 29 marca[19][16].

Na początku 2022 roku badanie zostało zakończone. Stwierdzono, że amantadyna jest nieskuteczna w leczeniu COVID-19. Jej podawanie pacjentom szpitalnym nie dawało wyników innych niż placebo[20].

Przesłanką do rozważania amantadyny jako leku na COVID-19 była obserwacja, że u żadnego z 15 obserwowanych pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona (5 osób) lub stwardnienie rozsiane (SM; 10 osób) nie wystąpiły poważne objawy choroby po stwierdzonym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2. Wszyscy ci pacjenci przyjmowali amantadynę[21]. Związek ten, po dostaniu się do komórki, oddziałuje z lizosomami, zakłócając syntezę kilku proteaz, wykorzystywanych przez SARS-CoV-2 do wnikania do komórek[22]. Przypuszcza się, że w ten sposób może utrudniać proliferację wirusa[21][22]. Inne hipotezy korzystnego działania amantadyny na zmniejszenie objawów COVID-19 to zmniejszenie uczucia zmęczenia (cierpi na nie >90% chorych na SM; jest także częstym objawem COVID-19) lub stymulacja prawidłowej odpowiedzi na hipoksję i hiperkapnię (której zakłócenie u niektórych chorych na COVID-19 stanowi ryzyko śmierci)[21].

Według innych hipotez amantadyna może blokować tzw. kanał E, przez który RNA wirusa dostaje się do komórki[23] lub wiązać się z wirusowym białkiem kolca, zaburzając jego związanie się z infekowaną komórką[24]. Obie te hipotezy poparto modelowaniem molekularnym[23][24].

Preparaty w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Dostępne preparaty proste:

  • Viregyt-K (chlorowodorek amantadyny)[25]
  • Amantix (siarczan amantadyny)[26]

Wpływ na ciążę, karmienie piersią i płodność[edytuj | edytuj kod]

Zalecenia wg karty charakterystyki amantadyny[27]:

  • Ciąża
    • brak informacji dotyczących przenikania amantadyny przez łożysko oraz dotyczących stosowania u kobiet w ciąży
    • w badaniach na modelach zwierzęcych stwierdzono, że amantadyna wykazuje działanie embriotoksyczne i teratogenne. Jednakże ryzyko występujące u ludzi nie jest znane.
    • w praktyce medycznej amantadyna jest stosowana w ostateczności (podczas pierwszego trymestru ciąży zaleca się wykonywanie dodatkowych badań ultrasonograficznych (USG)
  • Karmienie piersią
    • amantadyna przenika do mleka matki, dlatego należy w okresie karmienia obserwować występowanie objawów niepożądanych u dziecka (np. wysypka skórna, wymioty). W sytuacji wystąpienie któregokolwiek z objawów zaleca się okresowe przerwanie karmienia.
  • Płodność
    • W przypadku zastosowania amantadyny u kobiety w wieku rozrodczym, planującej ciążę lub z podejrzeniem ciąży zaznacza się konieczność konsultacji z lekarzem.

Działania niepożądane[edytuj | edytuj kod]

Stwierdzone działania niepożądane[27]:

  • Często (1/100 do 1/10 pacjentów):
    • Neurologiczne: zawroty głowy.
    • Zaburzenia psychiczne: zaburzenia snu, pobudzenie ruchowe i psychiczne, psychozy paranoidalne z omamami wzrokowymi.
    • Zaburzenia nerek i dróg moczowych: zatrzymanie moczu u pacjentów z rozrostem gruczołu krokowego.
    • Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: sinica marmurkowata.
    • Zaburzenia żołądka i jelit: nudności, suchość w jamie ustnej.
    • Zaburzenia naczyniowe: niedociśnienie ortostatyczne.
  • Niezbyt często (1/1000 do 1/100 pacjentów):
    • Zaburzenia oka: niewyraźne widzenie.
  • Rzadko (1/10000 do 1/1000 pacjentów):
    • Zaburzenia oka: uszkodzenie rogówki.
  • Bardzo rzadko (od 1/10 000 pacjentów):
    • Zaburzenia układu nerwowego: napady padaczkowe (występują najczęściej po przekroczeniu dawek), mioklonie, objawy neuroapatii obwodowych.
    • Zaburzenia serca: zaburzenia rytmu serca.
    • Zaburzenia oka: tymczasowa utrata wzroku, zwiększona wrażliwość na światło.
    • Zaburzenia krwi i układu chłonnego: leukopenia, trombocytopenia.
    • Zaburzenia układu immunologicznego: reakcje anafilaktyczne po podaniu dożylnym.
  • Częstość nieznana:
    • Zaburzenia psychiczne: skłonność do patologicznego hazardu, zwiększone libido, hiperseksualność, kompulsywne wydawanie pieniędzy lub kupowanie, przejadanie się i kompulsywne objadanie się.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e Amantadine, [w:] DrugBank, University of Alberta, DB00915 (ang.).
  2. Amantadine hydrochloride SC-217619. Santa Cruz Biotechnology. [dostęp 2019-11-17]. (ang.).
  3. a b c d e f Amantadyna, [w:] Grażyna Rajtar-Cynke (red.), Farmakologia. Podręcznik dla studentów i absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu akademii medycznych, wyd. 2, Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2007, s. 379, ISBN 978-83-60608-77-7.
  4. Amantadyna (chlorowodorek amantadyny) [online], Medycyna Praktyczna [dostęp 2023-01-10].
  5. 10.5.2. Leki przeciwwirusowe o innych mechanizmach działania, [w:] Grażyna Rajtar-Cynke (red.), Farmakologia, wyd. III zmienione i uzupełnione, Warszawa: PZWL, 2015, s. 428–429, ISBN 978-83-200-4869-8.
  6. Czy amantadyna zapobiega rozwojowi COVID-19? [online], Gazeta Lekarska, 11 stycznia 2021 [zarchiwizowane z adresu 2021-01-23].
  7. Charakterystyka produktu leczniczego Viregyt-K (Amantadini hydrochloridum), EGIS Pharmaceuticals PLC, 20 marca 2018 [zarchiwizowane 2021-11-19].
  8. a b c d e f g h Przegląd doniesień naukowych dla amantadyny stosowanej w leczeniu COVID-19. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, 2020-11-17. [dostęp 2021-03-26].
  9. Javier Mancilla-Galindo i inni, All-cause mortality among patients treated with repurposed antivirals and antibiotics for COVID-19 in Mexico City: A real-world observational study, „EXCLI journal”, 20, 2021, s. 199–222, DOI10.17179/excli2021-3413, PMID33628159, PMCIDPMC7898041 [dostęp 2021-12-13] (ang.).
  10. Gonzalo Emiliano Aranda-Abreu i inni, Observational study of people infected with SARS-Cov-2, treated with amantadine, „Pharmacological reports: PR”, 72 (6), 2020, s. 1538–1541, DOI10.1007/s43440-020-00168-1, PMID33040252, PMCIDPMC7547815 [dostęp 2021-12-13] (ang.).
  11. Konrad Rejdak, Paweł Grieb, Adamantanes might be protective from COVID-19 in patients with neurological diseases: multiple sclerosis, parkinsonism and cognitive impairment, „Multiple Sclerosis and Related Disorders”, 42, 2020, s. 102163, DOI10.1016/j.msard.2020.102163, PMID32388458, PMCIDPMC7190496 [dostęp 2021-12-13] (ang.).
  12. Amantadyna a COVID-19. Dr Włodzimierz Bodnar: Mam 500 udokumentowanych wyleczeń [online], interia.pl [dostęp 2021-01-05].
  13. Koronawirus w Polsce. Amantadyna w leczeniu COVID-19. Opinie ekspertów [online], medonet.pl [dostęp 2021-01-05].
  14. Dr Bodnar: COVID-19? Tę chorobę się z powodzeniem leczy amantadyną [online], www.rp.pl, 29 marca 2021 [dostęp 2021-04-26].
  15. Prof. Simon: Amantadyna wywoływała masę mutacji błyskawicznych [online], www.rp.pl, 15 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-23].
  16. a b Członek Rady Medycznej: Amantadyna? Na razie nie zalecam [online], www.rp.pl, 30 marca 2021 [dostęp 2021-04-26].
  17. Amantadyna w terapii COVID-19? Andrusiewicz: Nie możemy eksperymentować na ludziach [online], www.rp.pl, 4 czerwca 2021 [dostęp 2021-04-26].
  18. Amantadyna lekiem na COVID-19? Miał już być wynik, a badania jeszcze nie ruszyły [online], www.rp.pl [dostęp 2021-03-22].
  19. Klaudia Torchała, Prof. Rejdak: zaczynamy badania kliniczne amantadyny [online], medonet.pl, 26 marca 2021 [dostęp 2021-03-30].
  20. Wyniki badań klinicznych skuteczności amantadyny w leczeniu COVID-19 [online], Agencja Badań Medycznych [dostęp 2023-01-10].
  21. a b c Paweł Grieb i inni, Amantadine for COVID-19, „Journal of Clinical Pharmacology”, 61 (3), 2021, s. 412–413, DOI10.1002/jcph.1802, PMID33350472 [dostęp 2021-03-30] (ang.).
  22. a b Sandra P. Smieszek, Bart P. Przychodzen, Mihael H. Polymeropoulos, Amantadine disrupts lysosomal gene expression: A hypothesis for COVID19 treatment, „International Journal of Antimicrobial Agents”, 55 (6), 2020, s. 106004, DOI10.1016/j.ijantimicag.2020.106004, PMID32361028, PMCIDPMC7191300 [dostęp 2021-03-30] (ang.).
  23. a b Gonzalo Emiliano Aranda Abreu i inni, Amantadine as a drug to mitigate the effects of COVID-19, „Medical Hypotheses”, 140, 2020, s. 109755, DOI10.1016/j.mehy.2020.109755, PMID32361100, PMCIDPMC7182751 [dostęp 2021-04-13] (ang.).
  24. a b Abdul Mannan Baig, Areeba Khaleeq, Hira Syeda, Docking Prediction of Amantadine in the Receptor Binding Domain of Spike Protein of SARS-CoV-2, „ACS Pharmacology & Translational Science”, 3 (6), 2020, s. 1430–1433, DOI10.1021/acsptsci.0c00172, PMID33344913, PMCIDPMC7737314 [dostęp 2021-04-13] (ang.).
  25. Amantadyna (chlorowodorek amantadyny), [w:] Indeks Leków MP, lista preparatów, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-23].
  26. Amantadyna (siarczan amantadyny), [w:] Indeks Leków MP, lista preparatów, Medycyna Praktyczna [dostęp 2021-01-23].
  27. a b Amantadyna. Charakterystyka produktu leczniczego [online], rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl [dostęp 2023-01-10].