Abdykacja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Akt abdykacji Edwarda VIII

Abdykacja (łac. abdicatio – zrzeczenie się) – przedwczesna rezygnacja panującego monarchy z tronu i zrzeczenie się przysługujących mu z tego tytułu praw. Może być dobrowolna, np. cesarza rzymskiego Dioklecjana, cesarza Karola V, królowych Niderlandów Wilhelminy, Juliany i Beatrycze, króla Jana Kazimierza, lub wymuszona przez okoliczności, uniemożliwiające dalsze skuteczne sprawowanie władzy, np. cara Mikołaja II, Gustawa IV Adolfa, Napoleona I, Wilhelma II, Edwarda VIII, Augusta Mocnego, Stanisława Leszczyńskiego, Stanisława Augusta. Pozbawienia władzy nie zaakceptowali i abdykacji nie podpisali np. cesarz Austrii i król Węgier Karol I, król Grecji Konstantyn II, car Bułgarii Symeon II, król Włoch Humbert II, którzy nadal uważali się za prawowitych monarchów.

Władcy, którzy abdykowali (przykłady)[edytuj | edytuj kod]

Tytuł Imię monarchy Wizerunek Data wstąpienia
na tron		 Data abdykacji Przyczyna abdykacji, uwagi
Cesarz Rzymski Dioklecjan 284 1 maja 305 Abdykował z powodu pogarszającego się stanu zdrowia i wieku.
Cesarz Rzymski Maksymian 286 Abdykował zgodnie z zasadami tetrarchii.
Król Essex Offa ? 709 Nie wiadomo, co skłoniło Offę do abdykowania, udania się do Rzymu i wstąpienia tam do klasztoru. Być może rzeczywiście wybrał życie zakonne, a być może był to rodzaj politycznej banicji
Król Mercji Cenred(inne języki) 704 709 Abdykował, by udać się do Rzymu i wstąpić tam do klasztoru (razem z nim udał się Offa z Essexu).
Cesarz bizantyjski Michał VI Stratiotikos 1056 31 sierpnia 1057 Patriarcha Konstantynopola – Michał Keroularios przekonał go, aby abdykował na korzyść Izaaka Komnena, który wszczął bunt w celu detronizacji cesarza. Cesarz wysłuchał jego rady i został mnichem.
Cesarz bizantyjski Izaak I Komnen 1057 22 listopada 1059 Pod wpływem choroby uznanej za śmiertelną złożył godność cesarską i wycofał się do klasztoru Studion.
Cesarz bizantyjski Michał VII Dukas 1071 31 marca 1078 Wystąpienie zbrojne przeciwko niemu zakończone obwołaniem Nicefora Botaniatesa cesarzem.
Cesarz rzymski Henryk IV Salicki 1056 31 grudnia 1106 Abdykował po opuszczeniu go przez ostatnich stronników podczas kolejnej skierowanej przeciwko jego panowaniu wojny domowej.
Król Danii Eryk III Jagnię 1137 1146 Powodem abdykacji była głęboka religijność króla, która skłoniła go do wstąpienia do klasztoru w Odense, gdzie wkrótce zmarł.
Król Czech Władysław II 1140[a] 1172 Konflikty z Cesarzem i szlachtą. Chęć zapewnienia następstwa tronu dla syna – Fryderyka.
Wielki Żupan Raszki Stefan Nemania 1170 1196 Chęć wstąpienia do klasztoru.
Król Zety Wukan Nemanicz ok. 1196 1208 Przyczyny abdykacji Wukana nie są znane. Być może przekazując władzę nad Zetą w ręce syna jeszcze za swego życia chciał zabezpieczyć jego prawa do tronu.
Król Szkocji Jan Balliol 1292 10 lipca 1296 Zmuszony do abdykacji przez posiadającego roszczenia do tronu Szkocji króla Anglii Edwarda I.
Król Anglii Edward II 1307 24 stycznia 1327 Zmuszony do abdykacji przez opozycję możnych na czele z królową Izabelą oraz Rogerem Mortimerem.
Cesarz bizantyjski Jan VI Kantakuzen 1347 4 grudnia 1354 Klęska w wojnie domowej i inne niepowodzenia spowodowały abdykację cesarza i jego wstąpienie do klasztoru w Konstantynopolu.
Król Anglii Ryszard II 1377 29 września 1399 Zmuszony do abdykacji przez opozycję możnych.
Sułtan osmański Murad II 1421 1444 Po przegranym starciu pod dowództwem Jana Hunyadyego został zmuszony do abdykacji na rzecz syna. Powrócił na tron w 1446 (panował do 1451).
Sułtan osmański Bajazyd II 1481 25 kwietnia 1512 Zmuszony do abdykacji przez syna Selima I.
Cesarz rzymski,
Arcyksiążę Austrii,
Król Hiszpanii		 Karol V (I) Habsburg 1516 12 września 1556 Własna decyzja.
Królowa Szkocji Maria I Stuart 1542 24 lipca 1567 Zmuszona do abdykacji przez możnych.
1) Król Węgier,
Arcyksiążę Austrii
2) Król Czech		 Rudolf II[b] 1576 1) 25 czerwca 1608
2) 1611		 Opór ze strony rodziny, zwłaszcza ze względu na chorobę psychiczną Rudolfa.
Królowa Szwecji Krystyna Waza 1632 6 czerwca 1654 Katolickie wyznanie wiary królowej w protestanckiej Szwecji.
Książę Modeny i Reggio Alfons III d’Este 1628 koniec lipca 1629 Chęć wstąpienia do klasztoru.
Król Polski, wielki książę litewski Jan II Kazimierz Waza 1648 16 września 1668 Jan Kazimierz miał dość dalszego panowania, więc rozgoryczony po rokoszu Lubomirskiego i śmierci żony zrzekł się tronu[1].
Król Polski, wielki książę litewski August II Mocny 1697 24 września 1706 Zrzekł się tronu na rzecz Stanisława Leszczyńskiego na mocy pokoju w Altranstädt, kończącego pierwszą fazę III wojny północnej. Przywrócony na tron w wyniku przegranej przez Szwecję bitwy pod Połtawą (1709), formalnie dokonała tego Walna Rada Warszawska 1710.
Król Hiszpanii Filip V 1700 14 stycznia 1724 Abdykował z powodu pogłębiającej się melancholii. Powrócił na tron po śmierci syna jeszcze w 1724 roku.
Król Sardynii
Książę Sabaudii		 Wiktor Amadeusz II 1675[c] 3 września 1730 Zawarcie morganatycznego małżeństwa i życie z nową małżonką z dala od spraw państwowych.
Sułtan osmański Ahmed III 1703 20 września 1730 Przewrót pałacowy dokonany przez janczarów.
Król Neapolu
Król Sycylii		 Karol VII
(Karol IV na Sycylii)		 1731 6 października 1759 Abdykował z tronów Neapolu i Sycylii na rzecz swojego trzeciego syna – Ferdynanda, po bezdzietnej śmierci przyrodniego brata – Ferdynanda VI, po którym Karol odziedziczył tron Hiszpanii (gdzie panował jako Karol III).
Książę Monako Jakub I Grimaldi 1731 7 listopada 1733 Brak legalnych podstaw do sprawowania władzy według Monakijczyków.
Cesarz Chin Qianlong 1736 7 lutego 1795 Jako oficjalny powód abdykacji cesarz podał niechęć do przewyższenia długością panowania podziwianego przez siebie cesarza Kangxi.
Król Polski, wielki książę litewski Stanisław August Poniatowski 1764 25 listopada 1795 Praktycznie abdykował tylko formalnie, gdyż państwo polskie przestało wtedy istnieć na skutek rozbiorów[2].
Król Sardynii Karol Emanuel IV 1796 4 czerwca 1802 Śmierć żony.
Król Hiszpanii Karol IV Burbon 1788 19 marca 1808 Abdykował po buncie w Aranjuez, w wyniku którego do więzienia dostał się faworyt króla Manuel Godoy. Swoją decyzją chciał doprowadzić do jego uwolnienia.
1) Król Neapolu
2) Król Hiszpanii		 Józef Bonaparte 1) 1806
2) 1808		 1) 6 czerwca 1808
2) 7 stycznia 1814		 1) Przejęcie korony Hiszpanii.
2) Zmuszony do abdykacji po utracie Hiszpanii w 1813.
Król Szwecji Gustaw IV Adolf 1815 28 marca 1809 Detronizacja.
Król Holandii Ludwik I Bonaparte 1806 1 lipca 1810 Próba ratowania tronu dla syna po zaognieniu się konfliktu z bratem, cesarzem Napoleonem.
Cesarz Francuzów, król Włoch Napoleon I Bonaparte 1799/1804 1) 6 kwietnia 1814
2) 22 czerwca 1815		 1) Zmuszony do abdykacji po klęsce w wojnie z koalicją antynapoleońską
2) Zmuszony do abdykacji po zakończeniu tzw. 100 dni Napoleona.
Król Sardynii Wiktor Emanuel I 1802 12 marca 1821 Wybuch liberalnej rewolucji na terenie królestwa.
1) Król Portugalii
2) Cesarz Brazylii		 Piotr I 1) 1826
2) 1822		 1) 28 maja 1826
2) 7 kwietnia 1831		 1) Zmuszony do abdykacji z tronu metropolii na rzecz swej córki Marii II. 2) Kryzys polityczny, który nastąpił po odwołaniu rządu przez cesarza.
Król Francji Karol X 1824 2 sierpnia 1830 Efekt rewolucji lipcowej.
Król Portugalii Michał I Uzurpator 1828 26 maja 1834 Pozbawienie tronu uzurpatorskiego władcy.
Książę Serbii Miłosz I Obrenowić 1817 25 czerwca 1839 W 1858 powrócił na tron.
Król Niderlandów Wilhelm I 1792 7 października 1840 Sprzeciw wobec zmian w Konstytucji ograniczających władzę monarszą.
Król Francuzów Ludwik Filip I 1830 24 lutego 1848 Wydarzenia związane z Wiosną Ludów we Francji.
Król Bawarii Ludwik I 1825 20 marca 1848 Wydarzenia związane z Wiosną Ludów w Niemczech.
Cesarz Austriacki Ferdynand I 1835 2 grudnia 1848 Wydarzenia związane z Wiosną Ludów w Austrii.
Król Sardynii Karol Albert 1831 23 marca 1849 Przegrana wojna z Austrią.
Książę Parmy Karol II 1847[d] 17 maja 1849[e] Abdykował na rzecz syna po stłumieniu rewolucji w księstwie.
Królowa Hiszpanii Izabela II 1833 28 czerwca 1870 Detronizacja.
Król Hiszpanii Amadeusz I Sabaudzki 1870 11 lutego 1873 Niechęć do Hiszpanii.
Książę Bułgarii Aleksander I Battenberg 1879 1) 21 sierpnia 1886
2) 6 września 1886		 1) Abdykacja wymuszona przez prorosyjskich oficerów.
2) Dobrowolna abdykacja z powodu słabej pozycji w kraju.
Król Serbii Milan I Obrenowić 1868[f] 6 marca 1889 Nieznana przyczyna.
Cesarz Rosji Mikołaj II 1894 15 marca 1917 Rewolucja lutowa 1917.
Car Bułgarii Ferdynand I 1887 3 października 1918 Przegrana Bułgarii w I wojnie światowej.
Król Bawarii Ludwik III 1912 7 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Wielki książę Oldenburga Fryderyk August II 1900 11 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Król Saksonii Fryderyk August III 1904 13 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Cesarz Niemiecki, Król Prus Wilhelm II 1888 28 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Król Wirtembergii Wilhelm II 1891 30 listopada 1918 Proklamacja republiki.
Wielka Księżna Luksemburga Maria Adelajda 1912 14 stycznia 1919 Niepopularność, apel parlamentu.
Król Grecji Konstantyn I 1913 27 września 1922 Rewolucja 11 września 1922.
Król Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
cesarz Indii		 Edward VIII 20 stycznia 1936 11 grudnia 1936 Brak zgody parlamentu na małżeństwo z Wallis Simpson.
Król Rumunii Karol II 1930 6 września 1940 Przejęcie władzy dyktatorskiej przez Iona Antonescu.
Szach Iranu Reza Szah Pahlawi 1925 16 września 1941 Zmuszony do abdykacji w wyniku interwencji ZSRR i Wielkiej Brytanii spowodowanej niebezpieczeństwem podjęcia współpracy z III Rzeszą.
Król Chorwacji Tomisław II 1941 31 lipca 1943 Kapitulacja wojsk włoskich.
Król Włoch Wiktor Emanuel III 1900 9 maja 1946 Próba ratowania instytucji monarchii we Włoszech.
Król Rumunii Michał I 1930 30 grudnia 1947 Zmuszony przez komunistów.
Królowa Niderlandów Wilhelmina 1890 4 września 1948 Podeszły wiek.
Król Belgów Leopold III 1934 16 lipca 1951 Protesty i krytyka spowodowana jego kontrowersyjnymi działaniami podczas II wojny światowej.
Król Egiptu i Sudanu Faruk I 1936 26 lipca 1952 Rewolucja w Egipcie w 1952
Król Jordanii Talal ibn Abdullah 1951 10 sierpnia 1952 Zły stan zdrowia (schizofrenia).
Król Kambodży Norodom Sihanouk 1) 1941
2) 1993		 1) 2 marca 1955
2) 7 października 2004		 1)
2) Zły stan zdrowia.
Wielka Księżna Luksemburga Szarlotta 14 stycznia 1919 12 listopada 1964 Podeszły wiek.
Królowa Niderlandów Juliana 1948 30 kwietnia 1980 Podeszły wiek.
Wielki Książę Luksemburga Jan 1964 7 października 2000 Podeszły wiek.
Emir Kuwejtu Saad al-Abdallah al-Salim Al Sabah 2006 24 stycznia 2006 Zły stan zdrowia (m.in. nowotwór jelita grubego).
Król Bhutanu Jigme Singye Wangchuck 24 lipca 1972 14 grudnia 2006 Zapoczątkowanie reform politycznych
Królowa Niderlandów Beatrycze 1980 30 kwietnia 2013 Podeszły wiek.
Emir Kataru Hamad ibn Chalifa Al Sani 1995 25 czerwca 2013 Podeszły wiek
Król Belgów Albert II 1993 21 lipca 2013 Podeszły wiek
Król Hiszpanii Jan Karol I 22 listopada 1975 19 czerwca 2014 Podeszły wiek, skandale finansowe
Cesarz Japonii Akihito 7 stycznia 1989 30 kwietnia 2019 Podeszły wiek
Królowa Danii Małgorzata II 14 stycznia 1972 14 stycznia 2024 Podeszły wiek

Abdykacja a papiestwo[edytuj | edytuj kod]

Termin abdykacja nie jest znany prawu kanonicznemu – zrzeczenie się władzy przez papieża określa się terminem renuntiatio (kan. 332).

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Do 1158 tylko książę Czech.
  2. ↑ Król Węgier jako Rudolf I, arcyksiążę Austrii jako Rudolf V.
  3. ↑ W Sabaudii.
  4. ↑ Król Etrurii w latach 1806–1807, książę Lukki w latach 1824–1847.
  5. ↑ Pierwsza abdykacja – 19 kwietnia 1848.
  6. ↑ Jako książę, od 1882 król.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Oświadczenie z 16 września 1668: Volumina Legum tom 4 s. 478. W wyniku tej rezygnacji Sejm elekcyjny 1669 uchwalił zakaz abdykacji, a nawet choćby proponowania jej przez aktualnie panującego pod groźbą zastosowania prawa oporu. Volumina Legum tom 5, s. 11 p. 40 In materia abdicationis. Zakaz ten nawiązywał do 1 Artykułu henrykowskiego (zabraniającego mianować, ani obierać, ani obierania iakiego składać żadnym sposobem, ani kształtem wymyślonym, Krola na Państwo, sukcessora naszego, wsadzać) zaostrzając go jeszcze.
  2. ↑ Akt abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdykacja&oldid=72992081”