25 Pułk Ułanów Wielkopolskich – Wikipedia, wolna encyklopedia

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich

115 pułk ułanów wielkopolskich

Odznaka pamiątkowa
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1947
Nazwa wyróżniająca	Wielkopolskich
Tradycje
Święto	17 września[a] 9 lipca
Nadanie sztandaru	29 kwietnia 1923
Rodowód	115 Pułk Ułanów Wielkopolskich
Dowódcy
Pierwszy	płk Maciej Mielżyński[b]
Ostatni	płk Bohdan Kazimierz Stachlewski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (22–27 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Kalisz (1920) Nowogródek (1921–1924) Prużana (1924–1939)
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Nowogródzka Brygada Kawalerii 5 Kresowa Dywizja Piechoty
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich (25 puł) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Pułk powstał na terenach Wielkopolski z której pochodziła większość jego kadry oficerskiej, podoficerskiej i żołnierzy wywodzących się wcześniej z różnych armii zaborczych, jak i późniejszych żołnierzy ochotników^[2][3]. Po zakończeniu działań wojennych w 1920 pułk stacjonował w Kaliszu, a następnie został przeniesiony w okolice Nowogródka^[4]. Od 1924 stacjonował w garnizonie Prużana. Szwadron zapasowy pułku znajdował się w Łukowie^[5].

Początkowo święto pułku obchodzono w dniu 17 września, w rocznicę bitwy pod Klewaniem w 1920 roku^[6]. 18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego z dnia 17 września na dzień 19 lipca^[7] będący rocznicą powstania pułku^[8].

Formowanie pułku[edytuj | edytuj kod]

W połowie lipca 1920 r. sformowany został 115 pułk Ułanów Wielkopolskich na bazie szwadronów zapasowych 15 pułku Ułanów Poznańskich (1 i 2 szwadron), szwadronu zapasowego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich (3 szwadron), szwadronu zapasowego wojennego 2 pułku strzelców konnych w Pińczowie (4 szwadron), kompanii telegraficznej nr VII (pluton łączności). Z ochotników zorganizowano 2 szwadron. Improwizowany szwadron karabinów maszynowych utworzono dopiero pod koniec działań wojennych z wszystkich trzech w/w pułków. Z formowania szwadronu technicznego zrezygnowano. 26 lipca 1920 r. ukazał się pierwszy rozkaz dzienny pułku^[9][10].

Pułk w walce o granice[edytuj | edytuj kod]

29 lipca 1920 r. szwadrony 115 pułku ułanów (liczył wówczas 473 szable) zostały przetransportowane koleją bezpośrednio w pobliże linii frontu^[9], gdzie toczyły walki przeciwko bolszewickim dywizjom i Korpusowi Konnemu Gaj Chana w obronie przepraw na Narwi pod Nowogrodem i Łomżą^[9]. Stan osobowy po sformowaniu przedstawiał się następująco^[12]: 16 oficerów, 598 szeregowych i 469 konie. W tym dowództwo pułku liczyło 5 oficerów i 2 podchorążych. 1 szwadron liczył 3 oficerów i 160 szeregowych, 160 koni i 2 ckm. Skład 2 szwadronu stanowiło 2 oficerów, 120 szeregowych, 110 koni. 3 szwadron: 4 oficerów, 135 szeregowych, 120 koni. 4 szwadron: 2 oficerów, 160 szeregowych, 169 koni. Pluton łączności liczył 23 szeregowych.
8 sierpnia pułk wszedł w skład 8 Brygady Kawalerii. Brał udział w wypadzie na Ciechanów gdzie rozproszono dowództwo 4 Armii i zniszczono bolszewicką radiostację^[9], a następnie w opanowaniu Mławy. Później toczył boje z Armią Konną Budionnego. Pułk zajął Morozowicze, a 17 września zdobył Klewań^[13]. W walce pod Klewaniem poległo 12 żołnierzy pułku. Autor monografii 25 puł rotmistrz Władysław Goel tak ocenił bitwę pod Klewaniem^[14]:

Od 27 września operował w rejonie rzeki Słucz^[15]. Szlak bojowy zakończył w październiku 1920 r. udziałem w zagonie na Korosteń (liczył wówczas tylko ok. 250 szabel)^[16].

Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 1920 pułk został przeniesiony do Kalisza, gdzie 25 lutego 1921 został przemianowany na 25 pułk ułanów wielkopolskich^[6]. W lipcu 1921 pułk został przeniesiony w okolice Nowogródka^[6][19]. W 1923 dowództwo pułku stacjonowało w Łopusznej, 1. szwadron w m. Zarój, 2. szwadron we wsi Chodorki (Chiderki), 3. szwadron w m. Bracianka, 4. szwadron w m. Morozowicze, szwadron karabinów maszynowych w m. Pucewicze, a kadra szwadronu zapasowego w Siedlcach^[20].

W 1924 pułk przybył do Prużany^[6].

25 puł. w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]

Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]

23 marca 1939 roku 25 pułk Ułanów Wielkopolskich został zmobilizowany w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "czerwonej". Poza organicznymi pododdziałami pułku zmobilizowano dla brygady: samodzielny pluton km nr 9, oraz dwie kolumny taborowe nr 941 i 942^[26]. W dniach 23-28 marca pułk załadowano na transporty kolejowe w macierzystym garnizonie w Prużanie i przewieziono poprzez Orańczyce, Baranowicze i Białystok do stacji kolejowej w Sierpcu. Po przyjeździe dyslokowano je do wsi przy szosie Sierpc- Rypin. Zajęto wsie Szczutowo i pobliskie. Prowadzono szkolenie i zgrywanie szwadronów i plutonów pułku. 8 lipca 25 puł. przeszedł marszem nad granicę niemiecką do Lidzbarka i sąsiednich wsi. Oprócz szkolenia, prowadzono prace inżynieryjno-saperskie i rozpoznawano teren. Pułk zajął środkowy odcinek obrony brygady wsparty baterią 9 dywizjonu artylerii konnej.

Działania bojowe[edytuj | edytuj kod]

W czasie wojny obronnej 1939 walczył w składzie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii^[27][28]. 29 sierpnia 25 p uł. zajął stanowiska w wykonanych wcześniej umocnieniach polowych nad rzeką Wel 2 i 3 szwadron i na południe od Lidzbarka 1 szwadron^[27] szwadron ckm plutonami przy szwadronach, 4 szwadron w odwodzie dowództwo puku w leśniczówce Jamielnik^[29].

Walki graniczne na Mazowszu[edytuj | edytuj kod]

1 września nieprzyjaciel nie nawiązał kontaktu bojowego z pułkiem na zajętych stanowiskach obronnych. Nocą 1/2 września wysłano podjazd z 2 szwadronu w kierunku granicy w okolice Żabiny, gdzie we współdziałaniu z plutonem czołgów rozpoznawczych TK 91 dywizjonu pancernego brygady i jednostką straży granicznej nawiązano kontakt ogniowy z patrolami niemieckimi. 2 września 25 pułk ułanów nie nawiązał kontaktu bojowego z nieprzyjacielem. 3 września potyczkę z niemieckimi kolarzami i piechotą stoczyła placówka 4 szwadronu w miejscowości Wielki Łęck. Pododdziały niemieckie zostały odrzucone z miejscowości ponosząc starty w zabitych i rannych. 3 września na rozkaz dowódcy brygady gen. bryg. Władysława Andersa w godzinach nocnych pułk zszedł ze swoich stanowisk obronnych i podjął nocny marsz do lasów w okolicach na północ i wschód od Sierpca, a kolejną nocą 4/5 września pomaszerował do Płocka. 5 września o świcie po przejściu pułku na zachodni brzeg Wisły po moście zatrzymał się w lesie w okolicach Radziwia i Łącka stanowił wraz 27 pułkiem ułanów odwód brygady^[30].

Odwrót i walki pod Mińskiem Mazowieckim[edytuj | edytuj kod]

Wieczorem 8 września 25 puł. w kolumnie Nowogródzkiej BK podjął marsz przez Gąbin wzdłuż Wisły do Puszczy Kampinoskiej docierając do wsi Biała Góra. Następnie 9 września dotarł do okolic Kazunia, ponownie zawrócony w rejon Czerwińska, Wyszogrodu i Kromnowa Polskiego dotarł tam 10 września. W trakcie marszu w Puszczy Kampinoskiej był atakowany przez lotnictwo niemieckie. Po krótkim odpoczynku ułani wielkopolscy pomaszerowali ponownie przez Puszczę Kampinoską w kierunku Modlina. Przechodząc most na Wiśle nocą 10/11 września, poprzez Jabłonnę, Ząbki dotarł do Miłosnej. 25 puł. odpoczywał 12 września. Na bazie Nowogródzkiej BK, Wołyńskiej BK, części Kresowej BK oraz pododdziałów piechoty i artylerii utworzono rozkazem Naczelnego Wodza Grupę Operacyjną Kawalerii gen. bryg. W. Andersa.

Zgodnie z rozkazami grupa w dniu 13 września miała wykonać natarcie w kierunku Mińska Mazowieckiego i Kałuszyna. 25 pułk ułanów wraz z baterią 4/9 dak miał poruszać się za pierwszorzutowymi 27 puł. i 26 pułkiem ułanów jako odwód GOKaw. W godzinach popołudniowych płk B. Stachlewski wprowadził do walki o Siennicę 1, 2 i 4 szwadrony pułku, ze wsparciem 4/9 dak. Jednak z uwagi na odkryty teren dowódca pułku wstrzymał dalszy atak wiążąc piechotę niemiecką walką ogniową, wyczekując z natarciem do godzin nocnych. Jednak w godzinach nocnych pułk wycofał się na rozkaz dowódcy brygady płk. Kazimierza Żelisławskiego. Pomaszerował przez Kołbiel i Garwolin w okolice Łaskarzewa, gdzie zatrzymał się w zagajnikach w pobliżu miasta.

Na Lubelszczyźnie pod Krasnobrodem[edytuj | edytuj kod]

Wieczorem 14 września 25 puł. podjął dalszy marsz w kierunku Baranowa nad rzeką Wieprz, osiągając rejon lasów na wschodnim brzegu rzeki 15 września. W trakcie postoju pułku wysłane patrole toczyły z powodzeniem potyczki na szosie Warszawa-Lublin. Po odpoczynku 17 września pułk wraz z macierzystą brygadą podjął dalszy marsz lasami przez Samoklęski i Cyców odpoczywając w dzień, maszerując nocami w kierunku Rejowca, który osiągnął 19 września^[31]. W trakcie postoju wysłano dwa podjazdy z 1 i 2 szwadronu: jeden na Krasnystaw drugi na Wojsławice i Grabowiec, które nawiązały kontakt bojowy z niemieckimi pododdziałami. 1 szwadron zniszczył niemiecki patrol zmotoryzowany. Grupa Operacyjna Kawalerii zgodnie z rozkazem dowódcy Frontu Północnego gen. dyw. S. Dąb-Biernackiego miała prowadzić natarcie w kierunku południowym, ku granicom rumuńskiej i węgierskiej. 21 września pułk osiągnął rejon Wojsławice, Grabowiec.

22 września przegrupował się wraz z Nowogródzką BK do wsi Kraczów i Sosnowa zajmując podstawy wyjściowe do natarcia w kierunku Krasnobrodu. Tego dnia jako straż przednia brygady działał 25 puł. z baterią 1/9 dak, obok działał 4 pułk strzelców konnych z 2/9 dak. We wsi Dąbrowa jadący w I rzucie pułku 4 szwadronu rozpoznał niemiecką piechotę. Uderzenie spieszonymi od czoła 2 i 4 szwadronem oraz ze skrzydła 1 szwadronem ze wsparciem 1 baterii 9 dak przyniosło sukces pułkowi. Ranny został dowódca 4 szwadronu rtm. A. Pieściuk. Na noc 22/23 września pułk zajął obronę we wsi Dąbrowa. 23 września o świcie ułani wielkopolscy podjęli dalsze działania zaczepne osiągając lasy na południe od Suchowoli. Po czym czołowy 2 szwadron po osiągnięciu Nowej Wsi przekroczył rzekę Wieprz i spieszony zaatakował oddziały niemieckie w Krasnobrodzie. Szwadrony 3 i 4 pod dowództwem ppłk. Korczaka zastępcy dowódcy pułku wsparły natarcie 2 szwadronu rtm. Roycewicza. 1 szwadron i za nim pluton kolarzy po przejściu po moście rzeki Wieprz, oskrzydliły od wschodu Krasnobród. Po osiągnięciu wsi Podklasztor 1/25 puł. zepchnął niemieckie ubezpieczenia i w szyku konnym wykonał szarżę na niepełny szwadron kawalerii niemieckiej ze składu 8 dywizjonu rozpoznawczego niemieckiej 8.DP. Po starciu na białą broń, kawaleria niemiecka wycofała się, a prowadzący pościg konno 1 szwadron dostał się pod ostrzał niemieckiej broni maszynowej z zabudowań wsi Podklasztor. Od ostrzału niemieckiego poległo wielu ułanów, wśród nich dowódca por. Tadeusz Gerlecki, reszta szwadronu wycofała się i schroniła za zabudowaniami. W tym czasie spieszony pluton kolarzy wykonał natarcie na wieś Podklasztor, poległ jego dowódca ppor. Marian Śrutka, pluton kolarzy w natarciu zdobył wieś i nawiązał kontakt z atakującymi Krasnobród szwadronami pułku. 1 bateria 9 dak ostrzeliwała południowy skraj Krasnobrodu uniemożliwiając ewentualne podejście niemieckich odwodów spoza miasta. Straty jakie pułk poniósł pod Krasnobrodem to: 26 zabitych i 35 rannych. Wśród poległych było 2 w/w oficerów^[32].

Przebijanie się na południe[edytuj | edytuj kod]

Po odpoczynku i zabezpieczeniu przejścia pozostałej części Nowogródzkiej BK i innych oddziałów z GOKaw. gen. Andersa przez Krasnobród. Pułk wieczorem wyruszył w kierunku Majdanu Sopockiego. Następnie rano 24 września 25 p uł. przemieścił się do Rudy Różanieckiej zajmując okoliczne lasy. Wystawione placówki i ubezpieczenia toczyły potyczki z niemieckimi patrolami i były atakowane przez niemieckie lotnictwo. W nocy 24/25 września w trakcie przekraczania szosy Bełżec-Cieszanów stoczył walkę czołowym 3 szwadronem z kolumną niemiecką, a następnie 3 szwadron wraz z 2 szwadronem zabezpieczał przejście macierzystego pułku i reszty sił GOKaw. Następnie 25 p uł. pomaszerował w ślad za macierzystą brygadą przez Wólkę Horyniecką do wsi Siedliska.

26 września 25 pułk ułanów jako straż przednia brygady maszerował w kierunku południowym. We wsi Lipniki stoczył potyczkę 3 szwadron z oddziałami Armii Czerwonej. W godzinach wieczornych we wsi Chlipie stoczył walkę z sowieckimi oddziałami 99. Dywizji Strzelców, dywizjon mjr. W. Cendro w składzie 3 i 1 szwadronu. Gdy strona sowiecka zaproponowała przerwanie walki, 27 września pułk wycofał się w kierunku południowym, dalsze ubezpieczenie prowadził pozostawiony 1 szwadron, który został podstępnie otoczony przez sowietów i dostał się do niewoli. 2 szwadron wysłany został jako podjazd do wsi Koniuchy, rtm. Roycewicz nie zachował ostrożności w wyniku czego szwadron został otoczony przez kawalerię i czołgi sowieckie i po gwałtownej walce dostał się do niewoli. Pozostałe szwadrony pułku 27 września dotarły do lasów w okolicach wsi Krukienic gdzie stoczyły ostatnią walkę z wojskami Armii Czerwonej. W trakcie walk z wojskami sowieckimi pułk został rozproszony. Podzielony na grupki przebijał się przez pierścień okrążenia. Część żołnierzy usiłowała przedostać się do granicy węgierskiej. 28 lub 29 września przedzierający się oficerowie pułku we wsi Pinkut, 10 km od Mościsk zostali zamordowani przez Ukraińców. Zginęli tam płk B. Stachlewski, rtm. W. Pilinkiewicz, por. W. Witkowski i ppor. Z. Gędzierski. Wielu przedzierających się podoficerów i ułanów trafiło do niewoli sowieckiej lub niemieckiej, a niektórzy zostali zamordowani przez dywersantów ukraińskich^[33][34][35].

Straty pułku wynosiły ogółem 90 żołnierzy, w tym 44 zabitych i 46 rannych.

Oddział Zbierania Nadwyżek 25 pułku ułanów oraz pododdziały sformowane na ich bazie w Ośrodku Zapasowym Nowogródzkiej Brygady Kawalerii „Łuków”.[edytuj | edytuj kod]

W trakcie mobilizacji powszechnej do Prużany zgłosili się oficerowie, podoficerowie i ułani rezerwy, z nich i pozostałej w garnizonie kadry pułku pod dowództwem rtm. Ludwika Rojkiewicza sformowano OZN 25 puł. Przewieziony został ok. 7-8 września transportem kolejowym do Ośrodka Zapasowego Kawalerii Nowogródzkiej BK w Łukowie. Na bazie nadwyżek 25 puł. sformowano w ośrodku szwadron liniowy pod dowództwem por. Tadeusza Basińskiego. Ponadto część ułanów weszła w skład; szwadronu ckm, plutonów: kolarzy, łączności i pionierów formowanych w OZ Kaw. „Łuków”. Szwadron por. T. Basińskiego wraz z dwoma innymi szwadronami liniowymi i szwadronem ckm, uzupełniły 21 września we wsi Werhy 5 pułk ułanów ze składu Podlaskiej Brygady Kawalerii. Szwadron dzielił dalsze losy z 5 puł. walcząc z wojskami sowieckimi pod Jabłonią i niemieckimi w bitwie pod Kockiem.

Z pozostałych jeszcze nadwyżek 25 pułku ułanów rtm. Ludwik Rojkiewicz sformował następny szwadron konny, który wszedł w skład dywizjonu kawalerii „Łuków” pod dowództwem ppłk. Czesława Wisłockiego. Dywizjon „Łuków” 19 września dołączył do Grupy Kawalerii ppłk. Kazimierza Halickiego w Grupie „Dubno”.

Ułani 25 pułku weszli również w skład:

• samodzielnego dywizjonu kawalerii mjr. Witolda Borejszy, który 20 września został zdemobilizowany w okolicach Kowla.
• szwadronu pieszego rtm. Edwarda Metzegera^[36].

Za kampanię wrześniową 1939 pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy^[37]..

Odtworzenie pułku w Polskich Siłach Zbrojnych[edytuj | edytuj kod]

Na mocy rozkazu dowódcy 2 Korpusu Polskiego z dnia 22 grudnia 1944 roku pod dowództwem ppłk. dypl. Wilhelma Lewickiego polecono sformować Pancerno-Motorowy 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich^[40] – nowy pułk rozpoznawczy 5 KDP. Pułk odtworzono dnia 5 stycznia 1945 w Maglie w południowych Włoszech^[41]. Organizację i szkolenie pułku prowadzono w Bazie 2 KP na południu Włoch.

We wrześniu 1946 roku większość żołnierzy pułku transportem kolejowym wyjechała z Włoch przez Francję i kanał La Manche do Wielkiej Brytanii, gdzie pułk stacjonował w obozie wojskowym Grim’s Ditch (koło Salisbury). 5 maja 1947 został formalnie rozwiązany.

 Osobny artykuł: 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich (PSZ).

Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

29 kwietnia 1923 roku w Nowogródku dowódca Okręgu Korpusu Nr III, generał dywizji Juliusz Malczewski wręczył w imieniu Prezydenta RP sztandar ufundowany przez oficerów pułku^[41][42]. Drzewce były ozdobione orłem podarowanym przez byłego dowódcę oddziału pułkownika Erazma Stablewskiego^[41]. Sztandar towarzyszył ułanom podczas walk w 1939 roku, a po rozbiciu pułku przez wojska sowieckie, został zakopany 28 września w lesie koło Woli Sudkowskiej^[5][41] lub Władypola^[43].

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Początkowo Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło imienne żetony pamiątkowe rozm. 4×3 cm, noszone na łańcuszku po lewej stronie nad orderami. Na żetonach tych widniały: biały emaliowany krzyż maltański, napis 115 pułk ułanów, stopień, nazwisko posiadacza oraz nazwy bitew stoczonych przez pułk w 1920 r. Miniatura takiego żetonu (bez nazw miejscowości), wypełniając środek wieńca oplecionego proporczykami, weszła później do zatwierdzonej odznaki pułkowej^[5][44]. Orzeł, który na odznace 115 puł. znajduje się wewnątrz wieńca, został umieszczony nad nim. Na dole odznaki wewnątrz dużej litery U znajdowała się cyfra 25^[45]. Na odwrocie wygrawerowano nazwy miejscowości gdzie walczył pułk: Malużyn, Ojżeń, Morozowicze, Klewań, Korosteń^[44].

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. z 23 listopada 1922 roku. Posiada kształt srebrnego orła trzymającego w szponach mosiężną tarczę z wizerunkiem krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią i nawiązującego do poprzedniej odznaki^[5][44]. Tarczę oplata wieniec z liści dębowych owinięty emaliowaną wstęgą w barwie białej, niebieskiej i czerwonej. Pod tarczą inicjał U – ażurowy. Odznakę wykonano w dwóch wersjach: oficerskiej i dla podoficerów i szeregowych. Dwuczęściowa – oficerska wykonana w tombaku i emaliowana, dla podoficerów i szeregowych z białego metalu lub niklowana^[44]. Na rewersie stopień, nazwisko wyróżnionego i numer. Wymiary: 40x30 mm, w praktyce 45x28 mm^[44]. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa^[46][44].

Barwy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[47][48]
	Proporczyk biało-szkarłatny z chabrową żyłką stosowany do 1927
	Proporczyk biało-szkarłatny z paskiem chabrowym Kolory nawiązywały do barw 15 p.uł., a chabrowy pasek odnosił się do udziału w formowaniu jednostki kadry 16 p.uł.
	Proporczyk dowództwa pułku w 1939
	Proporczyk 1 szwadronu w 1939
	Proporczyk 2 szwadronu w 1939
	Proporczyk 3 szwadronu w 1939
	Proporczyk 4 szwadronu w 1939
	Proporczyk szwadronu ckm w 1939
	Proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok szkarłatny[49]
	Szasery ciemnogranatowe ze szkarłatnymi lampasami i szkarłatną wypustką[50].
	„Łapka” (do 1921[g]) – karmazynowa[h]

Żurawiejki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Żurawiejka.

Przeniesienie pułku na Polesie do Prużany przyjęte zostało przez oficerów jak „zesłanie” za wileńskie „swawole”. Oficerowie odwiedzali nie tylko Nowogródek, ale również Wilno, stąd żurawiejki:

Wielkopolskim się mianuje,

A w Prużanie pokutuje.

Wielkopolskich miano dano,

Na Polesie ich wysłano.

W Wilnie pańskim się mianuje,

A w Prużanie pokutuje.

Powstanie kolejnej żurawiejki wiąże się z „przedsiębiorczą” żoną dowódcy pułku w latach dwudziestych, która praktycznie „rządziła” pułkiem:

Dawniej był to pułk bojowy,

Dziś nim rządzą białogłowy.

Poleszuki, chłopy, pany,

To Prużańskie są ułany.

Pół czerwony a pół biały,

Duża liczba a pułk mały.

Powycierał wszystkie kąty,

Sławny pułk dwudziesty piąty^[52].

Wielkopolscy ułani[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich.

Dowódcy pułku

• rtm Maciej Mielżyński (10–29 VII 1920)^[53][i][j]
• płk Erazm Stablewski (29 VII–31 VIII 1920)^[56][k][l]
• rtm. Witold Radecki-Mikulicz (31 VIII 1920–1921)^[17]
• płk dypl. Roland Bogusz (1921–1922)^[17]
• ppłk Aleksander Zelio (1922)^[17]
• płk dypl. Włodzimierz Tyszkiewicz^[m] (X 1922 – XII 1924)^[57]
• płk Anatol Jezierski (I 1925)^[17]
• płk Spirydion Koiszewski (I 1925–1932)^[17][58]
• płk dypl. Witold Dzierżykraj-Morawski (IV 1932 – III 1937)^[17][58]
• płk Bohdan Stachlewski (III 1937 – 31 IX 1939)^[17][59]

Zastępcy dowódcy pułku

• rtm. Bąkiewicz^[54]
• mjr / ppłk kaw. Anatol Jezierski (III 1924^[60] – 15 I 1925^[61])
• mjr / ppłk kaw. Tadeusz Falewicz (XII 1927 – X 1931)
• mjr kaw. Karol Anders (X 1931 – VI 1933)
• mjr / ppłk kaw. Feliks Kopeć (VI 1933–1938)
• ppłk kaw. Marian Korczak (1939)

Obsada personalna pułku w sierpniu 1920 roku^[12][edytuj | edytuj kod]

• dowódca pułku – ppłk Erazm Stablewski
• zastępca – rtm. Bąkiewicz
• adiutant – ppor. Piotr Dębiński
• lekarz – kpt. lek. dr Henryk Mianowski
• oficer gosp. – ppor. Kazimierz Trąmpczyński
• kapelan – vacat
• lekarz weterynarii – vacat
• dowódca kadry – rtm. Jarema Zapolski
• dowódca 1 szwadronu – rtm. Witold Radecki-Mikulicz
• dowódcy plutonów: pchor. Ludwik Starczyński, chor. Mieczysław Żniński
• dowódca 2 szwadronu – ppor. Stanisław Binkowski i ppor. Stanisław Ostoja-Starzecki
• dowódca 3 szwadronu – ppor. Józef Milewski
• dowódcy plutonów: ppor. Adam Przylipski, pchor. Jerzy Kühn, pchor. Jerzy Karwat
• dowódca 4 szwadronu – ppor. Wiktor Baranowski
• dowódca plutonu: ppor. Jan Danowski

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

Odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939

• płk Bohdan Stachlewski ps. „Dan”^[62][59]

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939^[62].

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Walecznych za wojnę 1939^[62].

Żołnierze 25 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[63] oraz Muzeum Katyńskie^[64][n][o].

Tradycje pułku[edytuj | edytuj kod]

W 1987 roku Szkoła Podstawowa w Krasnobrodzie otrzymała imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Od 2017 roku, po reorganizacji oświaty, imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich nosi Zespół Szkół w Krasnobrodzie^[72]

• Roztoczańska Konna Straż Ochrony Przyrody oraz powstałe 15. lipiec 2011 r. Stowarzyszenie „Rodzina ułańska”.
• Stylizowana podobizna ułanów oraz odznaki pułkowej znajduje się na awersie 7 i 70 dukatów krasnobrodzkich emitowanych dla uczczenia 70. rocznicy szarży pułku pod Krasnobrodem.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1927, 1928, 1933.
• Jan Błasiński: 25 pułk Ułanów Wielkopolskich. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 51. Pruszków: 1995. ISBN 83-85621-72-5.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Władysław Goel: Zarys historji wojennej 25-go pułku ułanów wielkopolskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stanisław Radomyski: Żurawiejki. Pruszków 1995.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Franciszek Skibiński, Wojska pancerne w II wojnie światowej. Warszawa 1982
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914–1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Lesław Kukawski, Juliusz S. Tym: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. 25 pułk Ułanów Wielkopolskich. Tom 28. Warszawa: Edipresse Polska S.A, 2013. ISBN 978-83-7769-355-1.
• Jan Błasiński: Kawaleria II Rzeczypospolitej na przykładzie 25. pułku Ułanów Wielkopolskich. Warszawa: Fundacja 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Warszawie, 1996. ISBN 83-906051-0-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Jerzy Jarząbkiewicz, Grzegorz Łukomski: Nowogródzka Brygada Kawalerii 1920-1939. Poznań: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy WLOP, 2000. ISBN 83-88298-00-3.
• Andrzej Suchcitz (red.): 5 Kresowa Dywizja Piechoty 1941-1947. Zarys dziejów. Londyn: Fundusz Pomocy Wdowom, Sierotom i Inwalidom 5 Kresowej Dywizji Piechoty, 2012. ISBN 978-0-9559724-0-9.
• Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich, tom 3. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-174-1.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Włodzimierz Wierzbicki (red.), Bronisław Skarżyński (red.), Jan Waszczuk (red.): Korpus Poleski (jednodniówka). Brześć nad Bugiem: Okręg Korpusu Nr IX, 1928.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.