14 Pułk Ułanów Jazłowieckich – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich. Zobacz też: 14 Pułk Ułanów – inne jednostki o nazwie 14 Pułk Ułanów.

14 Pułk Ułanów Jazłowieckich

Odznaka pamiątkowa 14 puł.
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	luty 1918
Rozformowanie	wrzesień 1939
Nazwa wyróżniająca	Jazłowieckich
Patron	NMP Jazłowiecka
Tradycje
Święto	8 grudnia[a] (1918-1924) 11 lipca[b] (1925-1939)
Nadanie sztandaru	20 marca 1921
Kontynuacja	1 bcz 6 BKPanc 2 bpzmot 12 BZ
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Szmidt
Ostatni	rtm. Andrzej Sozański
Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska' wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Antonowem (4 VI 1920) bitwa pod Kropiwną (20 VI 1920) bitwa pod Niestanicami (14 VIII 1920) bitwa pod Kosmowem (12 IX 1920) kampania wrześniowa bój pod Ozorkowem (11–12 IX 1939) bój pod Górkami (17 IX 1939) bój pod Sierakowem i Laskami (19 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Ungheni (1918), Odessa (1919), Jazłowiec (1919), Lwów (1921-1939)
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	Dywizja Jazdy (1920) 1 Dywizja Jazdy (1920) Podolska BK (1939)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

14 Pułk Ułanów Jazłowieckich (14 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Święto pułku: od 1926 roku 11 lipca (rocznica bitwy pod Jazłowcem w 1919), wcześniej 8 grudnia (święto NMP Jazłowieckiej)

Miejsce postoju: garnizon Lwów.

Pułk w walkach o niepodległość i granice[edytuj | edytuj kod]

Powstanie pułku i walki na obczyźnie[edytuj | edytuj kod]

Zalążkiem pułku był utworzony w lutym 1918 roku w mołdawskiej miejscowości Ungheni szwadron polski, skupiający Polaków służących wcześniej w armii rosyjskiej. Po nieudanej próbie dołączenia do II Korpusu Polskiego, w obliczu groźby rozbrojenia przez Niemców, szwadron dołączył do 2. pułku konnego rosyjskiej Armii Ochotniczej, zachowując jednak polskie oznaki i komendę. Wraz z „białymi” oddziałami szwadron przeszedł na Kubań w południowej Rosji i brał udział w walkach z bolszewikami m.in. pod Tarhową, Wielikokniażeską, Jekaterynodarem, Biełoglinną i Tichoriecką. W połowie sierpnia 1918 r. szwadron mocą umowy pomiędzy dowódcą rosyjskiej Armii Ochotniczej i generałem Lucjanem Żeligowskim podporządkowany został tworzącym się na Kubaniu oddziałom polskim. Wkrótce szwadron zreorganizowano jako dwuszwadronowy dywizjon, którego dowódcą został we wrześniu mjr Konstanty Plisowski. W październiku 1918 r. został zorganizowany trzeci szwadron (oficerski), a oddział oficjalnie przyjął nazwę dywizjon jazdy przy 4 Dywizji Strzelców Polskich. W drugiej połowie stycznia 1919 roku dywizjon przewieziony został drogą morską do Odessy na Ukrainie. Tam przyjął licznych ochotników i został rozwinięty w pułk ułanów 1 Dywizji Jazdy pod dowództwem majora Plisowskiego. Oddział liczył 98 oficerów oraz 530 podoficerów i ułanów w czterech szwadronach liniowych, szwadronie karabinów maszynowych i plutonie łączności. 1 szwadron pułku walczył u boku wojsk francuskich, greckich i „białych” rosyjskich z bolszewikami w okolicach Odessy i pod Tyraspolem. W kwietniu siły koalicyjne opuściły Odessę, odchodząc do Besarabii w Rumunii. Polacy osłaniali odwrót sojuszników, a pułk ułanów przekroczył graniczny Dniestr jako ostatni. Po dwumiesięcznym pobycie w Besarabii 15 czerwca 1919 roku niedaleko Śniatynia pułk ułanów przekroczył granicę rumuńską i przybył do Polski.

Walki w Polsce[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Wojna polsko-ukraińska.

Z końcem czerwca pułk rozpoczął działania zbrojne w Małopolsce Wschodniej przeciwko oddziałom ukraińskim. Ułani walczyli nad Złotą Lipą, pod Sokołowem i nad Strypą. W dniach 11 do 13 lipca 1919 r. pułk w ciężkim boju pod Jazłowcem odparł atakujące oddziały ukraińskie (łącznie w sile dwóch i pół brygady) i nie dopuścił wroga do klasztoru Sióstr Niepokalanek w Jazłowcu^[c]. Po tym wydarzeniu NMP Jazłowiecka została patronką pułku, który przyjął nazwę Jazłowiecki. W dowód wdzięczności za uratowanie przed Ukraińcami wychowanki SS Niepokalanek z Jazłowca ufundowały pułkowi sztandar. Po wyparciu wojsk ukraińskich za Zbrucz pułk przeszedł na Wołyń, by walczyć z bolszewikami.

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka.

Numer „14” otrzymał w sierpniu 1919 r.^[d] wraz z oficjalnym zatwierdzeniem nazwy. Brał udział w kampanii 1920 r., w ramach której uczestniczył w zagonie na Koziatyn, wyprawie kijowskiej oraz bitwie pod Komarowem.

14 sierpnia 1920, podczas bitwy 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla pod Chołojowem z oddziałami 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, 14 pułk ułanów zajął stanowiska na lewym skrzydle dywizji pod Niestanicami^[3][4]. Zadaniem 14 pułku ułanów było osłonić lewe skrzydło dywizji, broniąc północnego i wschodniego skraju Niestanic, umożliwić odejście na Dobrotwór północnej kolumny, trzymając wieś do chwili, kiedy straż tylna tej kolumny osiągnie linię drogi Niestanice – Zalesie^[5]. Dowódca pułku mjr Jerzy Bardziński przyjął następujące ugrupowanie: spieszone 2 i 3 szwadrony obsadziły północny i wschodni skraj wsi, a szwadron techniczny skraj południowy^[e]. 1 szwadron por. Edwarda Dunina-Borkowskiego i 4 szwadron ppor. Edwarda Godlewskiego ześrodkowały się w centrum wsi i stanowiły odwód^[6].

Od rana wioskę próbowały zdobyć oddziały 45 Dywizji Strzelców, atakując z kierunku Pawłowa, ale dobrze zorganizowana polska obrona była dla nich przeszkodą nie do pokonania. Około 14.00 oddziały sowieckiej 14 Dywizji Kawalerii dokonały włamania na prawym skrzydle obrony 1 Dywizji Jazdy i zdobyły Chołojów^[7]. W tym samym czasie 45 Dywizja Strzelców wznowiła natarcie na Niestanice. Także od strony Chołojowa ukazały się ławy kozackie, zagrażające tyłom pułku^[3]. W takim położeniu dowódca pułku wprowadził do walki odwodowe szwadrony. Te przeszły do szarży, a dołączył do nich szwadron techniczny. Szarża trzech polskich szwadronów odrzuciła nieprzyjaciela aż pod Pawłów.

W tym czasie, gdy kończył się bój pod Niestanicami, straż tylna kolumny północnej zdołała podejść do skrzyżowania grobli niestanickiej z drogą na Chołojów-Dobrotwór, a odwrót oddziałów na linię Bugu ubezpieczał 8 pułk ułanów. Wieczorem pułki dywizji osiągnęły rubież Bugu na odcinku Dobrotwór-Sielec Bieńków, zastając tam własne oddziały piechoty^[8].

 Osobny artykuł: bitwa pod Niestanicami.

Pułk w walkach stracił ogółem (polegli, zmarli od ran i chorób) 11 oficerów i ponad 100 podoficerów i ułanów. Rany odniosło 31 oficerów, 273 podoficerów i ułanów.

Krzyżem Virtuti Militari V. klasy nagrodzono 83 żołnierzy pułku, Krzyżem Walecznych – 239 żołnierzy, w tym 24 czterokrotnie, 43 trzykrotnie i 122 dwukrotnie. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych był wachm. Hipolit Grzegorzewski.

Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]

W okresie pokoju pułk stacjonował we Lwowie, w koszarach przy ul. Łyczakowskiej 76. Za walki w latach 1918–20 sztandar pułku został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy (nadanie nr 2514) osobiście przez Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego 20 marca 1921 roku, za walki w 1939 udekorowany wstęgą w barwach narodowych^[g]. Jak podano, Order Virtuti Militari nadano „jako nagrodę za krew przelaną, za trudy i cierpienia i za to, że w chwilach ogólnego zwątpienia pułk nie zwątpił o zwycięstwie i śmiało idąc ku niemu, pociągnął innych”^[14].

Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 r. przy pułku stacjonował 4 szwadron samochodów pancernych.

We wrześniu 1930 roku, pułk brał udział w pacyfikacji ludności ukraińskiej w powiecie bóbreckim^[15].

W niedzielę 9 lipca 1939 podczas uroczystej koronacji figury Matki Bożej Jazłowieckiej płk Edward Godlewski odczytał akt poświęcenia się pułku Jazłowieckiego opiece Matki Boskiej^[14].

W kampanii wrześniowej 1939 roku[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

W 1939 roku pułk w ramach macierzystej Podolskiej Brygady Kawalerii, walczył w składzie Armii „Poznań”.

Bezpośrednio po mobilizacji, 27 sierpnia^[19], pułk został przetransportowany do miejscowości Nekla niedaleko Wrześni. Po wyładowaniu został skierowany w okolice Sierosławia, wsi położonej około dziesięciu kilometrów na zachód od Poznania do zabezpieczenia przejścia między Jeziorem Niepruszewskim a Jeziorem Lusowskim. Zgodnie z dalszymi rozkazami od 4 września przeszedł w rejon Gniezna i dalej przez Witkowo, Słupcę, okolice Konina do Uniejowa, gdzie przybył 9 września. W następnych dniach stoczył zwycięskie boje pod miastem i na wschód od niego pod Gostkowem i Wartkowicami. Następnie skierował się w okolice Łęczycy i po osiągnięciu linii Ozorków – Stryków przeszedł w rejon Łowicza, który został zdobyty przez wojska Armii „Poznań” 11 września. Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego działała następnie (na północ od Łowicza) na kierunku Brzozów – Budy Stare – rejon Młodzieszyna i w okolicach Brochowa przekroczyła Bzurę. W rejonie Tułowic, na skraju Puszczy Kampinoskiej, toczyła bardzo ciężkie boje, przebijając się przez okrążenie. Ranny pod Tułowicami gen. Grzmot-Skotnicki zmarł następnego dnia, a obowiązki dowódcy Grupy Operacyjnej, w której składzie działał pułk, przejął gen. Abraham. Grupa skierowała się w kierunku zachodnim, w głąb Puszczy Kampinoskiej. W ciężkich marszach dotarła do miejscowości Górki około 16 kilometrów od Tułowic. Tam stoczyła 17 września wielogodzinny, zwycięski bój z nieprzyjacielem i w pierwszej fazie pomaszerowała w kierunku Modlina, jednak dowódca Grupy zmienił rozkazy i skierował oddziały na odsiecz Warszawie. Pułk brał udział w zajęciu Sierakowa leżącego na wschodnim skraju Puszczy Kampinoskiej, niedaleko granic stolicy. Dowódca pułku płk Godlewski zdecydował się na atak na umocnione pozycje nieprzyjaciela. 19 września 1939 r. w okolicach Dąbrowy Leśnej 14 pułk przeprowadził szarżę (Szarża pod Wólką Węglową), w wyniku czego część Armii „Poznań” po bitwie nad Bzurą weszła do Warszawy i znacząco wzmocniła szeregi obrońców stolicy^{[potrzebny przypis]}. Szarża znana i sławna wówczas w Europie, została porywająco opisana przez włoskiego korespondenta wojennego Mario Appeliusa. W szarży pułk poniósł poważne straty – ok. 100 zabitych i 100 rannych. Przez Bielany nad Wisłą posuwał się w kierunku południowym do koszar 1 pułku szwoleżerów przy ul. 29 Listopada. Zdziesiątkowany pułk został połączony z 6 pułkiem Ułanów Kaniowskich, z którym wspólnie walczył w Podolskiej Brygadzie Kawalerii. Do kapitulacji stolicy 28 września prowadził walki w rejonie ul. Czerniakowskiej.

Szwadron marszowy pułku od 12 września podporządkowany był 10 Brygadzie Kawalerii i w jej składzie walczył pod Lwowem. 24 września jeden ze szwadronów pułku przeprowadził szarżę na pozycje jednostek Armii Czerwonej w czasie bitwy pod Husynnem.

Ponieważ sztandar pułku posiadał już wstęgę orderu Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką, decyzją Rady Trzech (Kapituły Orderu Virtuti Militari) w Londynie pułk uzyskał prawo umieszczenia na wstędze biało-czerwonej przy sztandarze napisu: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1939 w Polsce”^[20].

Za udział w walkach z Niemcami w 1939 roku ułanom pułku nadano trzy krzyże Virtuti Militari IV klasy i 25 V klasy oraz 42 Krzyże Walecznych.

Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1939–1945.

Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

Sztandar[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Sztandar ufundowany przez grono wychowanek sióstr niepokalanek w Jazłowcu pod przewodnictwem Teresy hr. Łubieńskiej wręczył i udekorował orderem Virtuti Militari marszałek Józef Piłsudski w Tomaszowie Lubelskim 20 marca 1921^[23][14].

W kampanii wrześniowej sztandar towarzyszył pułkowi w walce. 19 września pułk w szyku konnym uderzał w kierunku na Wólkę Węglową. Galopujący za dowódcą pułku poczet sztandarowy znalazł się w ogniu nieprzyjacielskiej artylerii. Ciężko ranny sztandarowy upuścił sztandar. Znalazł się on na chwilę w rękach niemieckich. Relacje świadków nie są spójne, niemniej jednak niebezpieczeństwo było znaczne. Za uratowanie sztandaru kapral Czech został udekorowany orderem Virtuti Militari. Całe zdarzenie dość dokładnie opisał też włoski korespondent wojenny Mario Appelus.

Po szarży pod Wólką Węglową sztandar przywieziono do Warszawy. Oddzielnie dotarła na Bielany i do Warszawy szarfa chorążego (bandolier). 29 września adiutant pułku odczytał rozkaz gen. Rómmla o kapitulacji. Następnie odczytano rozkaz o odznaczeniach. Po dekoracji przed frontem żołnierzy po raz ostatni przedefilował symbol pułkowy. Adiutant pułku otrzymał rozkaz ukrycia sztandaru. Wtedy odczepiony został płat od drzewca.

Dowódca Armii „Warszawa” gen. Rómmel w rozkazie z 28 września adresowanym do Podolskiej BK stwierdził: […] Stawiam wniosek o najwyższe odznaczenie pułków nadaniem orderu Virtuti Militari na ich sztandary: IV kl. na sztandar 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich^[24].

Pod koniec września 1939 do domu Józefa i Janiny Narbutowiczów przy ul. Nowogrodzkiej 25/7 zgłosił się por. Malanowski. Przyniósł na przechowanie płat sztandaru, grot (orła) oraz łącze drzewca. W czasie okupacji i powstania warszawskiego sztandar nie doznał uszczerbku. Po powstaniu Narbutowiczowie zostali ewakuowani pod Radomsko. Po powrocie do stolicy w marcu 1945 stwierdzili, że części metalowe ze strychu zniknęły wraz z ich rzeczami osobistymi. Płat sztandaru, tkwiący w materacu w mieszkaniu, pozostał nietknięty.

Po śmierci pani Narbutowicz w 1959 jej syn inż. Romuald Narbutowicz przejął płat sztandaru i przeniósł go do swego mieszkania. Niedługo potem otrzymał list od por. Malanowskiego, który polecił mu przekazać sztandar jego bratu, Janowi Malanowskiemu. Narbutowicz, w myśl wcześniejszych wskazań matki, czuł się zobowiązany oddać sztandar depozytorowi. Zaznaczył jednak, że jego zdaniem właściwym miejscem dla sztandaru jest Muzeum WP. Jeden z warszawskich „jazłowiaków” dowiedział się wkrótce z listu od kolegi z Anglii, że sztandar znajduje się w Londynie. Spowodowało to liczne protesty krajowych kombatantów.

Papierośnica

Udało się również wyjaśnić losy grotu z orłem. W muzealnym magazynie wśród dawniejszych, nieprzepisowych sztandarów, zdeponowanych przez pułki przed wojną, natrafiono na nieopisanego orła z liczbą 14 na cokole. Znalazł się on wśród pierwszych powojennych nabytków Muzeum WP, nieopisanych i bez daty wpływu. Okazało się, że orzeł należał od sztandaru bojowego z września 1939. Jego sylwetka jest identyczna, a na piersiach są widoczne nietypowe elementy mocujące krzyż VM^[25].

Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 49, poz.872 z 13 grudnia 1921. Odznaka przedstawiała krzyż maltański o białych ramionach. W centralnej części odznaki miniatura Krzyża Virtuti Militari. Krzyż nałożony jest na okrągłą, karbowaną oksydowaną tarczę tzw. słońce Podola, na której wypisano litery U oraz J (od ułanów jazłowieckich) oraz data powstania pułku – 1918. Odznaka była wykonywana w wersji żołnierskiej oraz oficerskiej. Wymiary: 46 cm x46 cm^[26].

Wersja oficerska – trzyczęściowa wykonana w srebrze, złocona i emaliowana. Na rewersie próba srebra i inicjały wykonawcy^[k].

Wersja żołnierska – jednoczęściowa wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowanego, bita z głęboką lub płytką kontrą^[l].

Na naramiennikach noszono numer pułku 14, cyfry z białego metalu przypinane (ułani) lub haftowane srebrną nicią (oficerowie)

Barwy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[27][28][29]
	Proporczyk żółty (kanarkowy, bladożółty) z żyłką białą pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok żółty[30]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy żółte, wypustka żółta (biała)[31]
	„Łapka” (do 1921[m]) – karmazynowa[n]

Żurawiejki[edytuj | edytuj kod]

Modlitwa[edytuj | edytuj kod]

27 września 1927 por. Władysław Nowacki zapoczątkował tradycję, przybywając konno ze Lwowa w mundurze ułana, w którym walczył w 1919 pod Jazłowcem^[14]. Złożył Najświętszej Pannie swój dawny proporzec jako wotum i oświadczył, że pułk ułanów Jazłowieckich żywi gorące nabożeństwo do Marii i pragnie corocznie w dzień Jej Niepokalanego Poczęcia wysyłać do klasztoru delegację^[14]. Odtąd w co roku przybywały z pułku delegacje^[14].

Powstała Modlitwa Ułana Jazłowieckiego, określana też jako Pieśń do Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej, którą stworzył w 1927 por. Władysław Nowacki, który 8 grudnia tego roku w uroczystość Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny osobiście udał się do Jazłowca, przekazując tam swój utwór i składając u stóp figury Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej lancę wraz z proporczykiem pułku^[33]. Tekst modlitwy^[33]:

Szczęście i spokój daj tej ziemi, Pani,

Co krwią spłynęła wśród wojen pożogi,

Do Cię swego modły zanosim, Ułani,

Odwróć, ach odwróć, o odwróć los srogi!

I by radosna była jak uśmiech dziecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

Spraw, by zasiadła sławna i potężna,

Między narody królując wspaniale,

By się rozeszła sława jej oręża,

Spraw to, o Pani, spraw to ku swej chwale!

By zło jak nawała rozprysło – turecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

By pod jej rządów wspaniałym ramieniem,

Zakwitły miłość i spokój jak w niebie,

Daj, by ułana ostatnim westchnieniem,

Było móc polec, polec w jej potrzebie!

Aby jej strzała nie tknęła zdradziecka,

Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!

Mjr Władysław Nowacki poległ w wojnie obronnej 1939^[33].

Jazłowieccy ułani[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też kategorię: Żołnierze 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich.

Dowódcy pułku

• kpt. Szmidt (II – VIII 1918 dowódca szwadronu w Rumunii)
• rtm. Perkowski (VIII – IX 1918 dowódca dywizjonu)
• mjr Konstanty Plisowski (od IX 1918; w VII 1920 objął IV Brygadę Jazdy)
• mjr Jerzy Bardziński (od 18 VIII 1920)
• rtm. Piotr Massalski (do 12 IX 1920 ranny)
• kpt. art. Michał Belina-Prażmowski (27 VIII – 12 IX 1920)
• mjr Albert Wielopolski (od 1 IV 1921)
• płk Konstanty Przeździecki (od 8 II 1922)
• płk SG Marian Przewłocki (16 XII 1925 – 14 IV 1927 → dowódca 3 SBK^[34])
• ppłk / płk Antoni Szuszkiewicz (14 IV 1927^[35] – 23 XII 1931 → dyspozycja dowódcy OK VI^[36])
• ppłk dypl. Andrzej Kunachowicz (23 III 1932^[37] – 1936 → dowódca 20 puł)
• płk Edward Józef Godlewski (od 4 II 1936)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 – I zastępca dowódcy)

• mjr kaw. Kazimierz Duchnowski (1924^[38])
• ppłk kaw. Stanisław Józef Rabiński (do 5 V 1927 → p.o. dowódcy 20 puł)
• ppłk kaw. Konstanty Abłamowicz (23 V 1927 – 1928 → dowódca 11 puł)
• ppłk dypl. kaw. Władysław Płonka (X 1935 – VIII 1937 → dowódca 22 puł.)
• mjr dypl. Antoni Grudziński (VII – VIII 1939)
• ppłk Zygmunt Mikołaj Ważyński (IX 1939)

II zastępcy dowódcy pułku – kwatermistrzowie

• mjr kaw. Karol Wiernicki (1939^[39])

Pułk w składzie PSZ na Zachodzie[edytuj | edytuj kod]

Po kampanii wrześniowej 14 pułk ułanów został odtworzony w kwietniu 1940 roku we Francji jako III batalion im. Ułanów Jazłowieckich w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po klęsce Francji ponownie odtworzony w Wielkiej Brytanii jako I Batalion Strzelców im. 14 pułku Ułanów Jazłowieckich 1 Brygady Strzelców, od 8 października 1940 znów w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

 Osobny artykuł: 14 Pułk Ułanów Jazłowieckich (PSZ).

Pułk w składzie Armii Krajowej[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z tzw. planem OSZ (odtwarzania sił zbrojnych) w Okręgu Lwów AK organizowano zawiązki przedwojennych oddziałów DOK VI, w tym także 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, docelowo jako jednostki zmotoryzowanej, w praktyce – pieszej. Początkowo wiosną 1944 r. uformowano 1, 2 i 3 pluton w Dzielnicy Lwów-Wschód (rejon lasów winnickich). Tak powstały oddziały leśne 14 pułku ułanów. Liczyły one pierwotnie 32 żołnierzy AK, którzy z powodu dekonspiracji musieli opuścić Lwów. Wkrótce dołączyli do nich ochotnicy z okolic miasta, a także Polacy wcieleni do armii niemieckiej, którym udało się zdezerterować.

Dowódcą mianowano por Andrzeja Adama de Myszkę Chołoniewskiego a jego zastępca został kapitan Dragan Sotirovič ps. „Draża”, oficer przedwojennej armii Królestwa Jugosławii, który zbiegł z niewoli niemieckiej i dzięki polskiemu podziemiu ukrywał się we Lwowie W maju 1944 oddziały leśne 14 pułku liczyły już około 100 żołnierzy. Ważnym zadaniem ułanów była obrona mieszkańców podlwowskich wsi przed napaścią Ukraińskiej Powstańczej Armii, realizującej plan depolonizacji Małopolski Wschodniej poprzez czystki etniczne. Ze zbliżaniem się frontu oddziały AK rozpoczęły przygotowania do Akcji „Burza”. W lipcu 14 pułk ułanów miał już 6 szwadronów, w trzy w stadium organizacji. Razem liczył 827 żołnierzy uzbrojonych w 7 rkm, 17 pm, 246 kbk, 130 pistoletów, 745 granatów ręcznych i 6 granatników przeciwpancernych.

Ułani jazłowieccy wzięli udział w kilkudniowych walkach o Lwów (22 – 27 lipca 1944). Po zajęciu miasta sowieci rozbroili i aresztowali tysiące żołnierzy lwowskiej AK. Wśród zatrzymanych był także ranny kpt. Draża Sotirovič, świeżo odznaczony przez dowództwo AK Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Zdołał on jednak uciec i dołączyć do tych ułanów, którzy uniknęli niewoli.

Resztki pułku ukryły się w okolicach Brzozowa, skąd część ludzi z kpt. Drażą przeszła wiosną 1945 na Dolny Śląsk, a stamtąd do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Pozostali żołnierze 14 pułku walczyli z sowietami. 26 czerwca 1945, po ostatnim starciu pod Domaradzem oddział został rozwiązany.

Żołnierze 14 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Zbrodnia katyńska.

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[40]

Kultywowanie tradycji[edytuj | edytuj kod]

9 stycznia 2008 roku 2 batalion 12 Brygady Zmechanizowanej został utożsamiony z 14 pułkiem Ułanów Jazłowieckich.

Od 1995 roku tradycje 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich kultywował 1 batalion czołgów 6 Brygady Kawalerii Pancernej ze Stargardu.

Od 1991 roku tradycje 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich kultywuje 14 Drużyna Harcerska z Sochaczewa. W sztandarze drużyny zaszyte są fragmenty Sztandaru Pułkowego.

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-11-05].
• Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
• Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
• Witold Czaykowski: Zarys historji wojennej 14-go pułku ułanów jazłowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Bohdan Królikowski: Kres ułańskiej epopei : szkice do dziejów kawalerii rozpoznawczej i pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939–1947. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2007. ISBN 83-7306-332-3.
• Stanisław Kuniczak. 14-ty pułk Ułanów Jazłowieckich (krótki rys historii). „Biuletyn”. Nr 2, s. 18-30, Listopad 1966. Koło Lwowian w Londynie. 
• Bogusław Polak: Lance do boju: szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986, s. 253-254. ISBN 83-03-01373-4.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
• Praca zbiorowa: Dzieje Ułanów Jazłowieckich. Londyn: Koło Ułanów Jazłowieckich. Odnowa, 1988. ISBN 0-903705-63-X.
• Arkadiusz Tuliński: 6 Armia Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. T. 1 i 2. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8229-062-2.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Historia 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich na stronie Stowarzyszenia "Bitwa pod Komarowem" [online], bitwapodkomarowem.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-02-02] .
• 14 Drużyna Harcerska im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich
• Strona internetowa Stowarzyszenia Rodziny 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich