Łomża – Wikipedia, wolna encyklopedia

Łomża
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Panorama miasta od strony południowo-wschodniej
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Data założenia

IX wiek

Prawa miejskie

15 czerwca 1418

Prezydent

Mariusz Chrzanowski

Powierzchnia

33 km²

Wysokość

125 m n.p.m.

Populacja (1.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


60 128[1]
1840 os./km²

Strefa numeracyjna

86

Kod pocztowy

18-400 – 18-404

Tablice rejestracyjne

BL

Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Łomża”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Łomża”
Ziemia53°10′35″N 22°04′23″E/53,176389 22,073056
TERC (TERYT)

2062011

SIMC

0957241

Hasło promocyjne: Zasmakuj w Łomży
Urząd miejski
ul. Stary Rynek 14
18-400 Łomża
Strona internetowa
BIP
Rynek w Łomży
Stary kirkut w Łomży
Nowy cmentarz żydowski

Łomżamiasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, nad rzeką Narew. Miasto znajduje się na historycznym Mazowszu, było stolicą dawnej ziemi łomżyńskiej. Łomża to główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy ziemi łomżyńskiej.

Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego w województwie mazowieckim[2]. Miejsce obrad sejmików ziemskich ziemi łomżyńskiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[3]. W latach 1975–1998 była stolicą województwa łomżyńskiego. Od 1 stycznia 1999 roku jest siedzibą powiatu łomżyńskiego. Od 28 października 1925 jest także stolicą diecezji łomżyńskiej Kościoła rzymskokatolickiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r., Łomża liczyła 62 019 mieszkańców[4] i była pod względem liczby ludności trzecim (po Białymstoku oraz Suwałkach) miastem w województwie podlaskim, a także 65. spośród najludniejszych miast w Polsce[5].

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Łomża jest położona w środkowym biegu Narwi na Nizinie Mazowieckiej na wysokości ok. 125 m n.p.m.[6] w północnej części Międzyrzecza Łomżyńskiego. Miasto leży na wzgórzach morenowych, obejmujących wysoką, lewobrzeżną skarpę pradoliny Narwi.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Łomża składa się z czterech zwyczajowych dzielnic, które dzielą się na 15 osiedli[7].

  • Stare Miasto – najstarsza część miasta, w której znajdują się wiele zabytków architektury oraz dwa parki miejskie. Mają również tu swoje miejsce większość łomżyńskich urzędów oraz stadion ŁKS-u. W skład Starego Miasta wchodzą Starówka, Rembelin, Os. Monte Cassino oraz nowe osiedla powstałe w miejscu wsi Pociejewo, czyli Os. Skarpa i Os. Pociejewo.
  • Południe – dzielnica, w której znajdują się głównie bloki mieszkalne. Budynki a razem z nimi dzielnica zaczęły powstawać w latach 70., kiedy nastąpił rozwój gospodarczy miasta po nadaniu rangi województwa. Obszar leży na południe od Starego Miasta, stąd też nazwa. Znajdują się tutaj osiedla: Jantar, Górka Zawadzka, Mazowieckie, Konstytucji, Armii Krajowej, Medyk oraz Zawady Przedmieście. Na osiedlu Medyk mieści się Zespolony Szpital Wojewódzki. Dzielnica nadal się rozwija pod względem urbanistycznym.
  • Łomżyca – niegdyś oddzielna miejscowość. Leży w zachodniej części miasta. Tworzą ją osiedla domków jednorodzinnych (Łomżyca, Nowa Łomżyca, Maria, Narew, Staszica, Słoneczne, Parkowe, Młodych i Skowronki). Dzielnica prężnie się rozwija pod względem urbanistycznym.
  • Kraska – niegdyś oddzielna miejscowość. Najmniejsza z czterech łomżyńskich dzielnic. Leży na południe od Łomżycy. Nazwy ulic pochodzą tu najczęściej od nazw ptaków np. ul. Krucza, ul. Pawia, ul. Kolibrowa itp. Znajdują się tu głównie domki jednorodzinne (Os. Kraska) oraz zakłady przemysłowe (Os. Przemysłowe). Na południe od Kraski położona jest wieś Konarzyce.

Warunki naturalne[edytuj | edytuj kod]

Katedra w Łomży
Rezerwat „Rycerski Kierz”

Łomża położona jest na terenie Zielonych Płuc Polski. W sąsiedztwie miasta znajdują się Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi (na wschód), rezerwat przyrody „Rycerski Kierz” (na zachód) oraz Czerwony Bór (na południe). W pobliżu, ok. 25 km na północny wschód, zlokalizowany jest Biebrzański Park Narodowy, a ok. 20 km na północny zachód Puszcza Kurpiowska. Przez miasto przepływają dwa cieki: rzeka Narew oraz Łomżyczka.

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Według Okołowicza, Łomża znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, a według klasyfikacji Köppena leży w strefie wilgotnego klimatu kontynentalnego podtypu o ciepłym lecie (Dfb)[8].

Średnia temperatura i opady dla Łomży
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna

Średnie dobowe temperatury [°C] -2 -1 2 8 14 17 19 18 14 8 3 -1 7

Opady [mm] 31 26 28 35 53 71 74 66 53 44 47 39 567
Źródło: IMGW okres referencyjny 1981-2010 {{{accessdate}}}

Historia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa miasta[edytuj | edytuj kod]

Herb miasta z XVI wieku

Geneza nazwy Łomża nie jest jednoznaczna. Zygmunt Gloger pisze m.in. że: „Ludzie mieszkający w lasach i żyjący z myślistwa, pasterstwa i rybołówstwa nie mieli potrzeby budowania zamków, bo przyrodzoną i najbezpieczniejszą ich warownią były zawalone łomami starych drzew gąszcze leśne”. Natomiast według prof. Karola Zierhoffera nazwa (Łomża) oznaczała przypuszczalnie miejsce, gdzie był jakiś łom, jakieś pokruszone bloki kamienne bądź połamane przez wiatr drzewa. Nazwa miasta jest topograficzna, urobiona za pomocą przyrostka „ża” od tego samego rdzenia, co staropolskie łomić, łomać. Podobnie uformowana jest nazwa miasta Iłża.

Nazwa Łomża występuje również w innych językach pod zmienionymi formami: łac. Lompza[9], niem. Lomscha, jid. Lomsza, ros. Ломжа, lit. Lomža. Jest to związane m.in. z wielonarodowościową strukturą etniczną miasta na przestrzeni dziejów i kontaktami handlowymi prowadzonymi przez mieszkańców miasta.

Kalendarium historii Łomży[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Historia Łomży.
Stary Rynek w Łomży (1912)
Port rzeczny na Narwi w Łomży (1912)
  • 1526 – Łomża miastem królewskim i stolicą mazowieckiej ziemi łomżyńskiej
  • 1612-1614 – przybycie jezuitów i założenie Kolegium Łomżyńskiego
  • XVII-XVIII w. – upadek świetności miasta po wojnach szwedzkich i klęskach żywiołowych
  • 1770-1798 – budowa kościoła i klasztoru OO. Kapucynów
  • 1795 – przybycie do Łomży Prusaków
  • 1815 – Łomża stolicą departamentu łomżyńskiego w księstwie warszawskim
  • 1816 – Łomża stolicą obwodu łomżyńskiego w województwie augustowskim
  • 1823 – budowa ratusza
  • 1837 – Łomża stolicą guberni augustowskiej
  • 1867 – Łomża stolicą guberni łomżyńskiej
  • 1905 – strajk szkolny w gimnazjum męskim i żeńskim w Łomży
  • 1918 – wyzwolenie Łomży
  • 1920 – obrona miasta przed III Korpusem Jazdy
  • 1925 – powstanie diecezji łomżyńskiej
  • 1939–1945 – II wojna światowa m.in. utworzenie getta (1941) i zagłada ludności żydowskiej (1942)
  • 1945 – w wyniku działań wojennych miasto zostało zniszczone prawie w 70%
  • 1946-1975 – odbudowa najstarszej części miasta
  • 1974 – w 30. rocznicę powstania PRL, za wkład w budowanie socjalizmu, miasto zostało odznaczone Orderem Sztandaru Pracy II klasy[10]
  • 1975 – Łomża stolicą województwa łomżyńskiego
  • 1991 – wizyta w mieście papieża Jana Pawła II
  • 1999 – Łomża siedzibą powiatu grodzkiego i stolicą powiatu ziemskiego

Demografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Ludność Łomży.

Wykres liczby ludności miasta Łomży od 1939 roku[11].

Struktura demograficzna mieszkańców Łomży według danych z 31 grudnia 2017[12]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 63 092 100 32 962 52,24 30 130 47,76
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) 11 020 17,47 5467 8,67 5553 8,8
Wiek produkcyjny (18–65 lat) 39 870 63,19 19 062 30,21 20 808 32,98
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 12 202 19,34 8433 13,37 3769 5,97

31 grudnia 2014 roku miasto Łomża miało 62 779 mieszkańców i plasowało się pod tym względem na 3. miejscu w województwie podlaskim. Przyrost naturalny był dodatni i wynosił 1,64 na 1000 mieszkańców, saldo migracji wynosiło -126 oraz odnotowano zawarcie 322 małżeństw[13].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Budynek Sądu Okręgowego w Łomży
stary cmentarz żydowski w Łomży
Stary kirkut w Łomży

Układ urbanistyczny[edytuj | edytuj kod]

Zabytkowy gmach I LO im. T. Kościuszki w Łomży

Układ urbanistyczny Starego Miasta przedstawia założenia średniowieczne, gdyż charakteryzuje się prostokątnym układem ulic i bloków zabudowy. Mimo działań wojennych prowadzonych w mieście, układ zachował się i jest widoczny w granicach ulic Dwornej, Krótkiej, Krzywe Koło i Szkolnej. Historyczny układ przestrzenny miasta został uznany za zabytek urbanistyki decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku[14]. Ochroną konserwatorską został objęty obszar w granicach ulic: Zamiejskiej, Zjazdu, rzeki Narew oraz ulic Sikorskiego, Polowej, 3 Maja i Wiejskiej. W granicach administracyjnych miasta znajdują się również historyczne place targowe, tj. Stary i Nowy Rynek, Plac Niepodległości oraz dawny Rynek Wołowy.

Kościół Wniebowzięcia NMP w Łomży

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Katedra św. Michała Archanioła
 Osobny artykuł: Zabytki w Łomży.
Zespół klasztorny OO Kapucynów
Budynek Poczty Głównej w Łomży
Kościół Wniebowzięcia NMP, dawna cerkiew garnizonowa z 1877 roku
Bank Państwa przy ulicy Dwornej, obecnie oddział Santander Bank Polska
Pomnik Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Łomży
Dom Pomocy Społecznej
Ulica Sienkiewicza

Sakralne[edytuj | edytuj kod]

Stary Rynek[edytuj | edytuj kod]

Nagrobek na starym kirkucie
Ratusz w Łomży
  • Ratusz – klasycystyczny. Wzniesiony w latach 1822–1823. W ścianie tablica upamiętniająca nadanie praw miejskich. Obok nowy ratusz oddany do użytku w 1998 r. projektu Jerzego Ullmana z Białegostoku.
  • Kamieniczki z arkadami – pseudobarokowe. W większości odbudowane po II wojnie światowej, proj. Urszuli i Adolfa Ciborowskich.
  • Hala targowa z 1928 r.

Ulica Dworna[edytuj | edytuj kod]

  • Kasa Przemysłowców Łomżyńskich (ob. Sąd Okręgowy) – neobarokowy z 1909 r.[15]
  • Siedziba Kredyt Banku – 1888. Fasada siedmioosiowa.
  • Kasa Oszczędności (ob. Bank Gospodarki Żywnościowej) z końca XIX w.
  • Gmach Muzeum Północno-Mazowieckiego – przełom XVIII/XIX w.

Ulica Sienkiewicza[edytuj | edytuj kod]

  • Kamienica rodziny Śledziewskich, na budynku znajduje się tablica upamiętniająca śmierć Leona Kaliwody.

Pozostałe wybrane zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • Budynek I LO z 1914 r., ul. Bernatowicza 4, według projektu Feliksa Nowickiego.
  • Szkoła z 1906 r. (ob. II LO) projektu Feliksa Nowickiego, pl. Kościuszki 3.
  • Budynek poczty z 1843 r., pl. Pocztowy 1. Od początku istnienia nie zmienił swojej funkcji.
  • Więzienie Gubernialne z 1892 r. (ob. Szkoła Muzyczna), Al. Legionów 36
  • Dom Ludowy z 1905 r. (ob. siedziba Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej), Al. Legionów 9; obok Park Ludowy.
  • Dom Pomocy Społecznej z 1882 r. (dawniej Dom Starców), ul. Polowa 39. Neorenesansowy.
  • Rzeźnia Miejska z 1906 r.,ul. Nowogrodzkiej, obecnie restauracja i pensjonat.
  • Szpital Świętego Ducha w Łomży z 1886 r., ul. Wiejska 16, obecnie Szkoła Policealna Ochrony Zdrowia.
  • Szpital Żydowski w Łomży z 1857 r., ul. Senatorska 13, obecnie III Liceum Ogólnokształcące.

Zabytki nieistniejące[edytuj | edytuj kod]

Rzeźnia Miejska, wykorzystywana jako restauracja i pensjonat
  • Kościół Jezuitów pw. św. Stanisława Kostki z lat 1621–1732 w stylu barokowym. W 1630 roku pochowano w nim wojewodę Adama Kossobudzkiego. W XVIII wieku objęli go pijarzy, a w XIX wieku luteranie. W nim w 1899 r. Józef Piłsudski przeszedł na ewangelicyzm. Zniszczony w 1944 roku przez wojska niemieckie. Znajdował się przy ul. Rządowej.
  • Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca i św. Katarzyny na Popowej Górze. Zbudowany przed 1392 r. w stylu gotyckim z fundacji biskupa płockiego Andrzeja z Radzymina, w XVI wieku znajdował się w nim nagrobek księcia Janusza III. Przed 1787 rokiem zburzony. Na jego miejscu zbudowano nowy późnobarokowy kościół w latach 1781–1788. Obecnie w tym miejscu znajduje się klasztor Kapucynów.
  • Stary ratusz z wieżą, znajdujący się pośrodku Rynku – rozebrany w 1825 r.
  • Kolegium Pijarów z XVIII wieku, barokowe. Zburzone w 1898 r.
  • Kościół szpitalny pw. Świętego Ducha z 1 ćw. XVI w., fundacji książąt mazowieckich. Gotycki z cegły. Położony był przy kościele św. Michała. Zburzony przed 1663 rokiem.
  • Kino Mirage z 1910 r. w stylu eklektycznym
  • Mała Synagoga
  • Wielka Synagoga

Pomniki[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Pomniki w Łomży.
Aleja Legionów, po lewej Park Ludowy

Pomniki i tablice upamiętniające znajdujące się w Łomży[16]

  • Pomnik w Hołdzie Żołnierzom 33 Pułku Piechoty
  • Pomnik Bohdana Stefana Winiarskiego
  • Pomnik Bojownikom Nieznanym Straconym przez Najeźdźców-Rosjan w 1831 r.
  • Pomnik Bojownikom Za Wolność Ojczyzny
  • Pomnik Harcerzom Ziemi Łomżyńskiej
  • Pomnik Jakuba Wagi
  • Pomnik Kardynała Stefana Wyszyńskiego
  • Pomnik – ławeczka Hanki Bielickiej
  • Pomnik Ofiar Represji Stalinowskich
  • Pomnik Pamięci Bohaterów Walk o Wolność i Niepodległość Polski oraz Więźniów Politycznych Zamęczonych i Pomordowanych w latach 1939–1956
  • Pomnik Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej Obwodu Łomżyńskiego
  • Pomnik poświęcony Ojcu Św. Janowi Pawłowi II
  • Pomnik poświęcony Tadeuszowi Kościuszce
  • Pomnik Stacha Konwy
  • Pomnik Zygmunta Glogera
  • Popiersie Bohdana Winiarskiego, sędziego MTS w Hadze i prezesa Banku Narodowego w Londynie
  • Tablica ufundowana w „Hołdzie patriotom polskim więzionym w tych murach w okresie zaborów, okupacji hitlerowskiej i stalinowskiej” na gmachu dawnego więzienia
  • Tablica żydowska
Pomniki przyrody[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajduje się 12 pomników przyrody wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody[17]. Głównie są to pojedyncze drzewa wiekowe, które znajdują się na terenach parków miejskich:

  • Park Jakuba Wagi – założony w 1842. Dawniej Ogród Spacerowy. Między ul. Wojska Polskiego, Glogera, Nowogrodzką i Ogrodową
  • Park Jana Pawła II – obok Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Między ul. Wyszyńskiego, Zawadzką i Prusa
  • Park Ludowy – założony w 1905 przy Al. Legionów

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Browar Łomża
Struktura zatrudnienia
(dane za rok 2004)[18]
Sektor pracujący udział %
Rolnictwo 51 0,4
Przemysł 3258 25,4
Usługi rynkowe 4657 36,3
Usługi nierynkowe 4875 38,0
Ogółem 12 828 100,0

Położenie Łomży w regionie o charakterze rolniczo-leśnym wskazuje na podstawowe kierunki rozwoju gospodarczego, którymi są branże nieuciążliwe ekologicznie, tj. przemysł spożywczy, browarnictwo, elektronika, przemysł materiałów budowlanych, drzewny, meblarski, produkcja i przetwórstwo płodów rolnych, a także turystyka i agroturystyka. Na terenie miasta nie istnieje żadne duże przedsiębiorstwo zatrudniające ponad 1000 pracowników, jednak funkcjonują przedsiębiorstwa, które znalazły się w Podlaskiej Setce Przedsiębiorców[19]. Są to m.in. Browar Łomża, DE HEUS (producent pasz dla zwierząt), DOMEL (producent okien bezołowiowych), FARGOTEX (importer tkanin meblowych), KONRAD (importer jałowic hodowlanych), Łomżyńska Fabryka Mebli, PEPEES (producent skrobi ziemniaczanej), Purzeczko (ochrona osób i mienia), UniGlass Polska (producent szyb zespolonych). Miasto jest siedzibą Podlaskiej centrali Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Na koniec 2007 roku liczba pracujących w mieście Łomży wynosiła 13 408, w tym 7170 kobiet[20], natomiast stopa bezrobocia na koniec września 2012 roku wynosiła 15,8%[21]. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na koniec 2008 roku wynosiła 6421, w tym 6280 podmiotów sektora prywatnego[22].

We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 1800 osób, a stopa bezrobocia wynosiła 7,3%[23].

Według danych GUS bezrobocie rejestrowane w Łomży wynosiło w 2021 roku 6,7% (7,4% wśród kobiet i 6,0% wśród mężczyzn). Jest to nieznacznie mniej od stopy bezrobocia rejestrowanego dla województwa podlaskiego oraz znacznie więcej od stopy bezrobocia rejestrowanego dla całej Polski. Więcej: https://www.polskawliczbach.pl/Lomza#rynek-pracy

Transport[edytuj | edytuj kod]

Mapa drogowa Łomży (2009)
Plac Niepodległości
(dawniej Plac Zambrowski)
Droga krajowa (widok z hotelu Gromada) łącząca Łomżę z Piątnicą należy do jednych z najbardziej ruchliwych.

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Obwodnica Łomży.

Zgodnie z raportem z konsultacji społecznych ws. strategii rozwoju I Paneuropejskiego Korytarza Transportowego (Via Baltica) przygotowanym przez agencję Scott&Wilson na zlecenie GDDKiA trasa powinna przebiegać wariantem nr 42, czyli prowadzącym przez Łomżę[24]. Władze miasta już od kilku lat zabiegały o wspomnianą inwestycję i nagłaśniały całą sprawę ze względu na możliwość rozwoju miasta i kwestie ochrony środowiska[25][26]. 20 października 2009 roku Rada Ministrów przyjęła Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych, przedłożone przez Ministra Infrastruktury, w którym został zatwierdzony nowy przebieg Via Baltici po śladzie nowej drogi ekspresowej S61[27].

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne, takie jak[28]:

Numer drogi Rodzaj drogi Przebieg
61 krajowa WarszawaLegionowoRóżanOstrołęka – Łomża – GrajewoAugustów
63 WęgorzewoGiżyckoOrzyszPiszKolno – Łomża – ZambrówSiedlceRadzyń PodlaskiSławatycze
64 Łomża – Piątnica PoduchownaWiznaJeżewo StareBiałystok
645 wojewódzka MyszyniecŁyseZbójnaNowogród – Łomża
677 Łomża – ŚniadowoOstrów Mazowiecka
679 Mężenin – GaćPodgórze – Łomża
powiatowa Wizna – Łomża

W czasach Polski Ludowej, do grudnia 1985 roku[29], w mieście krzyżowały się drogi państwowe nr 11 relacji WarszawaOstrołęka – Łomża – Suwałki oraz nr 24 relacji Łomża – ZambrówSiedlceLublin[30].

Mosty[edytuj | edytuj kod]

Łomża – most na Łomżyczce

W Łomży na rzece Narew znajdują się dwa mosty: stary most w ciągu ul. Zjazd (łączący miasto z Piątnicą Poduchowną i będący przeprawą na drogach krajowych 61 i 63) i nowy most w ciągu ul. Wł. Sikorskiego (łączący miasto z Piątnicą Włościańską). Ponadto na rzeczce Łomżyczce jest 6 mostów. Ze względu na zły stan techniczny starego mostu od lipca 2006 roku obowiązuje na nim ograniczenie wagowe dopuszczające ruch pojazdów o masie całkowitej nieprzekraczającej 30 ton[31]. W związku z planowaną budową obwodnicy ma powstać trzeci most łączący brzegi Narwi.

Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]

Łomża posiada 19 linii autobusowych, zarządzanych przez MPK Łomża[32].

Ponadto w mieście znajduje się dworzec PKS i PKP. W komunikacji międzymiastowej główną rolę odgrywa przedsiębiorstwo PKS Nova[33], zapewniające połączenia z Warszawą, Białymstokiem, Olsztynem, Ełkiem, Ostrołęką, Suwałkami, Augustowem, Białowieżą, Hajnówką, Goniądzem oraz z pobliskimi miastami i wioskami.

Transport rowerowy[edytuj | edytuj kod]

W 2016 roku długość wszystkich dróg rowerowych w mieście wynosiła 27,4 km. Plany miasta zakładają budowę kolejnych 22 km ścieżek[34]. W mieście funkcjonuje system roweru miejskiego ŁoKeR, zarządzany przez firmę BikeU. Obecnie składa się z 15 stacji[35].

Do wypożyczenia jest dostępnych 100 rowerów (w tym jeden cargo i jeden tandem). Sieć działa w okresie od 26 kwietnia do 1 listopada[36]. Otwarciu systemu 26 kwietnia 2018 roku, jak i rozpoczęciu sezonu rok później, towarzyszył wyścig rowerowy organizowany przez Miasto Łomża[37][38].

Elektromobilność[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza stacja ładowania samochodów elektrycznych w mieście powstała jesienią 2017 roku na parkingu podziemnym w Galerii Veneda przy ul. Zawadzkiej 38. Pozwala ona na ładowanie pojazdów z największą prędkością przez złącza CHAdeMO i CCS Combo 2. W 2018 roku uruchomiono kolejne dwie stacje – przy Ratuszu Miejskim, o mocy 2x20 kW i w bazie MPK przy ul. Spokojnej 9, o mocy 2x11 kW. Do 30 czerwca 2019 w ramach okresu próbnego, nie były pobierane opłaty za korzystanie z urządzeń[39][40].

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Łomża (stacja kolejowa).

Połączenia kolejowe z Łomżą były już planowane w XIX wieku, jednak dopiero z początkiem I wojny światowej i wkroczeniem Rosjan do miasta zostało otwarte połączenie Śniadowo – Łomża. Rosjanie rozpoczęli również przygotowywanie terenu pod tor kolejowy w kierunku Kolna, jednak w sierpniu 1915 opuścili miasto i prace zostały wstrzymane. Stworzenia połączenia pomiędzy Kolnem a Łomżą podjęli się również Niemcy, jednak bezowocnie. W latach 1922–1927 podejmowano kolejne próby stworzenia omawianego odcinka, jednak do budowy nigdy nie przystąpiono. W latach 1917–1925 z Łomży do Warszawy kursowały trzy pociągi dziennie. Ponadto od 1921 roku otwarto kolej wąskotorową na odcinku Łomża – Nowogród, która była częścią trasy Myszyniec – Łomża.

Przewozy pasażerskie drogą kolejową Łomża – Ostrołęka – Łomża funkcjonowały do 1 stycznia 1993 roku. Trasą tą kursowało 5 par pociągów ze średnią prędkością 30 km/h, z której korzystało średnio rocznie 9510 osób – prawie 5 razy za mało, by utrzymać rentowność.

Obecnie na trasie Śniadowo – Łomża kursują trzy pociągi towarowe tygodniowo, natomiast kolej wąskotorowa z Łomży do Nowogrodu już nie istnieje. W przyszłości, ze względu na brak środków finansowych w budżecie PKP przeznaczonych na modernizację odcinka Śniadowo – Łomża, trasa ma być docelowo zamknięta dla ruchu w 2012 roku[41]. We wrześniu 2009 roku starosta łomżyński, Krzysztof Kozicki, wyraził zainteresowanie przejęciem infrastruktury kolejowej na terenach powiatu i miasta Łomży przez powiat łomżyński. 2 września zarząd powiatu przyjął w tej sprawie stosowny projekt uchwały[42], który rada powiatu przyjęła jednogłośnie[43].

W marcu 2019 roku spółka CPK na opublikowanej przez siebie mapie połączeń kolejowych przedstawiła planowany przebieg linii z Giżycka do Warszawy przez Łomżę[44].

Transport lotniczy[edytuj | edytuj kod]

W 2011 oficjalnie otwarto lądowisko sanitarne przy Al. Piłsudskiego.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Graffiti upamiętniające rocznicę 100-lecia niepodległości w Łomży
Budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łomży, siedziba Galerii Sztuki Współczesnej
Budynek Teatru Lalki i Aktora (dawniej remiza)

Łomża to również ośrodek kulturalny. Znajdują się tutaj teatr, filharmonia kameralna, muzeum, a także liczne galerie sztuki. W mieście organizowane są cyklicznie następujące wydarzenia kulturalne:

  • Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Walizka” – organizowany przez Teatr Lalki i Aktora w Łomży
  • Festiwal „Sacrum et Musica” – organizowany przez Filharmonię Kameralną im. Witolda Lutosławskiego w Łomży
  • Festiwal Muzyczne Dni Drozdowo – Łomża – organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży i Jacka Szymańskiego (dyrektor artystyczny). Współorganizatorem jest Dariusz S. Wójcik
  • Ogólnopolski Plener Malarski – jw.
  • Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o „Puchar Prezydenta Miasta Łomża” – organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży i Klub Tańca Towarzyskiego „AKAT”.
  • Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego o „Mistrzostwo Łomży” – organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży i Klub Tańca Towarzyskiego „AKAT”
  • Ogólnopolski Turniej Tańca Młodzieżowego „Wirująca Strefa” – organizowany przez MDK-DŚT
  • Ogólnopolski Konkurs Krasomówczy im. Hanki Bielickiej – organizowany przez Centrum Katolickie im. Jana Pawła II przy parafii Krzyża Św.
  • Novum Jazz Festival – organizowany przez Radio Nadzieja
  • Festiwal Karnawał z Kolędą – organizowany przez Radio Nadzieja
  • Konkurs Poetycki im. Jana Kulki – konkurs o charakterze ogólnopolskim organizowany przez MDK-DŚT

Instytucje kulturalne[edytuj | edytuj kod]

Instytucjami kulturalnymi w Łomży są m.in.: Galeria Sztuki Współczesnej, Filharmonia Kameralna im. Witolda Lutosławskiego w Łomży (dawniej Łomżyńska Orkiestra Kameralna), Miejska Biblioteka Publiczna, Miejski Dom Kultury – Dom Środowisk Twórczych, Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży, Centrum Katolickie im. Jana Pawła II, Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży oraz Teatr Lalki i Aktora w Łomży.

Stowarzyszenia obywatelskie[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta Łomży funkcjonują również liczne stowarzyszenia i zespoły hobbystyczne. Należą do nich m.in.: Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka”, Sekcja Capoeira UNICAR Łomża, Centrum Aktywności Lokalnej „Novitas”, Katolicka wspólnota Gloriosa Trinità, Klub Karate Fudokan-Shotokan Łomża, Łomżyńska Grupa Odtwórstwa Historycznego „Spiritus temporis”, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Salon Literacki Anny Jakubowskiej, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Zespół Muzyki Dawnej „Voci Unite”, Zespół Pieśni i Tańca „Łomża”, Łomżyńska Orkiestra Dęta, Łomżyński Klub Płetwonurków „Podwodny Jeleń”.

Media[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Łomży wydawanych jest 5 czasopism: Tygodnik Narew, Gazeta Współczesna, Gazeta Bezcenna, Kontakty oraz Tygodnik Diecezji Łomżyńskiej „Głos Katolicki”. Funkcjonuje także kilka internetowych serwisów informacyjnych poświęconych miastu i Ziemi łomżyńskiej, m.in.: narew.info, wzasiegu.pl, mylomza.pl, xlomza.pl i 4lomza.pl. Rozgłośniami radiowymi, które posiadają swoje placówki w Łomży, są: Radio Eska Łomża (88,8 FM), Radio RMF MAXXX Podlasie (97,5 FM), Diecezjalne Radio Nadzieja (103,6 FM) oraz Polskie Radio Białystok (87,9 FM). Od przeszło 20 lat funkcjonuje również łomżyński kanał Telewizji Narew, skupiający się na sprawach lokalnych, istotnych dla mieszkańców miasta, powiatu łomżyńskiego i Województwa Podlaskiego.

Oświata[edytuj | edytuj kod]

siedziba Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Łomży
 Osobny artykuł: Lista szkół w Łomży.

Historia szkolnictwa w Łomży sięga początków XV wieku, kiedy to założono pierwszą parafię, a razem z nią szkołę parafialną. W 1614 roku przebywający na terenie miasta jezuici utworzyli Kolegium Jezuickie. Jednym z kolejnych rektorów kolegium był św. Andrzej Bobola. Poziom szkolnictwa nie spadł po przekazaniu przez KEN szkoły pijarom w 1774 roku. Pod władzą zaborców w Łomży wykształciło się wiele ważnych osobistości, m.in. Szymon Konarski, Rafał Krajewski, Jakub Ignacy Waga, Wojciech Szweykowski, Adam Chętnik.

Obecnie w Łomży jest dobrze rozwinięta sieć szkół publicznych i niepublicznych na wszystkich szczeblach. Znajduje się tutaj 7 szkół podstawowych, 8 gimnazjów, 10 szkół ponadgimnazjalnych, 6 szkół wyższych (w tym 3 niepubliczne) oraz 2 szkoły artystyczne. Poziom kształcenia w Łomży jest wysoki, o czym świadczą wyniki egzaminów maturalnych i gimnazjalnych w skali kraju i województwa. Na przykład I Liceum Ogólnokształcące należy do krajowej i wojewódzkiej czołówki szkół średnich[45][46]. Ponadto wiele łomżyńskich szkół zdobyło tytuł Szkoły z klasą[47]. Od 1 stycznia 1999 w Łomży swoją siedzibę ma Okręgowa Komisja Egzaminacyjna, która obejmuje swoją działalnością województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie.

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

Ochrona zdrowia[edytuj | edytuj kod]

Za ochronę zdrowia w powiecie łomżyńskim odpowiada prowadzony przez ten powiat i finansowany przez NFZ – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łomży z siedzibą przy ulicy Szosa Zambrowska 1/27. ZOZ składa się z izby przyjęć, pogotowia ratunkowego oraz czterech przychodni rejonowych[48]. W Łomży mieści się również Szpital Wojewódzki im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Uzupełnieniem publicznej służby zdrowia są: osiem Niepublicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej oraz placówka terenowa służby zdrowia MSWiA[49].

Poza tym na terenie miasta działają: Caritas, przychodnie specjalistyczne (np. gabinety stomatologiczne) oraz 20 aptek[50]. Natomiast usługi z zakresu rehabilitacji świadczy m.in. Centrum Rehabilitacji Caritas Diecezji Łomżyńskiej pw. św. Rocha[51].

Cywilne służby mundurowe[edytuj | edytuj kod]

Łomżyńska Policja współpracuje z Żandarmerią Wojskową oraz korzysta z systemu monitoringu utworzonego przez miasto. Na terenie miasta znajduje się Komenda Miejska z siedzibą przy ul. Wojska Polskiego 9 i częścią sekcji przy ul. Partyzantów 48B. Łomżyńska komenda podlega Komendzie Wojewódzkiej. Dzieli się na 5 sekcji i 1 referat. Sekcja dzielnicowych dzieli miasto na dwa rewiry, czyli łącznie 14 rejonów[52]. W mieście funkcjonuje także straż miejska.

Od 1997 roku w mieście Łomża funkcjonuje program „Bezpieczne miasto” realizowany we współpracy z Komendą Miejską Policji, Strażą Miejską oraz innymi podmiotami życia społecznego. W ramach tego programu w 2001 roku uruchomiono miejski monitoring polegający na umieszczeniu kamer w miejscach wymagających stałego nadzoru[53].

Za bezpieczeństwo pożarowe odpowiada Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej mająca swą siedzibę przy ul. Sikorskiego 48/94, wspomagana przez Ochotniczą Straż Pożarną (10 jednostek na terenie gminy Łomża)[54].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Zespół klasztorny SS. Benedyktynek

Mieszkańcy Łomży to głównie osoby wyznania rzymskokatolickiego, chociaż na przestrzeni wieków miasto było wielonarodowościowe i tym samym wielowyznaniowe. Oprócz katolików miasto zamieszkiwali m.in. wyznawcy judaizmu czy też protestanci, o czym świadczą zabytki architektury sakralnej oraz nagrobki na łomżyńskich cmentarzach. Dodatkowym potwierdzeniem wielowyznaniowej struktury miasta był fakt, że właśnie w Łomży 24 maja 1899 roku Józef Piłsudski dokonał konwersji na luteranizm, w czym uczestniczył łomżyński pastor ks. Mikulski[55]. Oprócz osób wyznania rzymskokatolickiego w mieście mieszka również duża grupa muzułmanów pochodzenia czeczeńskiego. Osiem łomżyńskich parafii rzymskokatolickich skupionych jest w dwa dekanaty: Łomża – św. Brunona oraz Łomża – św. Michała Archanioła, które obejmują również dziewięć okolicznych miejscowości. Ponadto na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą: Kościół Zielonoświątkowy w RP – zbór „Słowo Życia”[56], dwa zbory Świadków Jehowy (w tym grupa języka migowego oraz grupa rosyjskojęzyczna)[57] oraz neopogański Rodzimy Kościół Polski.

Sport[edytuj | edytuj kod]

Znaczek Łomżyńskiego Towarzystwa Wioślarskiego
Osada Łomżyńskiego Towarzystwa Wioślarskiego (4 września 1927 roku)

Historia sportu w Łomży sięga końca XIX wieku, kiedy to w 1897 roku zorganizowano pierwsze wyścigi wioślarskie amatorów. Dwa lata później rozpoczęto starania o powołanie towarzystwa wioślarskiego, które to zainaugurowało swoją oficjalną działalność 26 stycznia 1902 roku pod nazwą Łomżyńskiego Towarzystwa Wioślarskiego[58]. Stowarzyszenie prężnie działało do rozpoczęcia II wojny światowej. Jego działalność została zawieszona w latach 80. XX wieku.

Kompleks rekreacyjno-sportowy „Orlik 2012”

16 kwietnia 1926 roku został założony pierwszy klub piłkarski, obecnie trzecioligowy ŁKS Łomża. Ponadto w mieście działa kilkanaście klubów sportowych reprezentujących różne dyscypliny. Do najważniejszych sekcji oprócz piłki nożnej należą siatkówka, koszykówka, lekkoatletyka oraz sporty walki. Swoje największe sukcesy Łomżanie odnosili właśnie w lekkoatletyce[59], sportach walki[60][61], a także w kulturystyce[62]. W czerwcu 2009 roku zorganizowano w Łomży Ogólnopolski Finał Gimnazjady w Piłce Nożnej Chłopców, w którym lokalna drużyna piłkarska z Publicznego Gimnazjum nr 8 zajęła 3. miejsce[63]. Łomżyński sport wspierany jest przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej oraz Łomżyński Szkolny Związek Sportowy.

W 1998 roku została otwarta hala sportowa, w której odbywają się ogólnopolskie oraz międzynarodowe imprezy, np. mecze piłki halowej[64], turnieje wschodnich sztuk walki[65] czy turnieje piłki koszykowej[66]. W 2006 roku uruchomiono stok narciarski w Rybnie k. Łomży[67].

W 2009 roku została podpisana umowa na budowę pływalni miejskiej, która będzie drugim tego typu obiektem w mieście. Przewidywany termin oddania inwestycji to początek 2011 roku[68]. Budowa pływalni jest współfinansowana ze środków unijnych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013, a jej koszt całkowity wyniesie 35,2 mln zł[69].

Obiekty sportowe[edytuj | edytuj kod]

Stadion Miejski w Łomży po modernizacji (2011)

,

  • Stadion piłkarsko-lekkoatletyczny zarządzany przez MOSiR Łomża,
  • Hala sportowa im. Olimpijczyków Polskich; odbywają się tutaj miejskie, regionalne, a nawet międzynarodowe imprezy sportowe,
  • Kompleks rekreacyjno-sportowy (skatepark); wyposażony w korty tenisowe, boisko do piłki ręcznej, stoły do tenisa ziemnego, ścieżki rowerowe, minigolf,
  • Kompleks rekreacyjno-sportowy (skatepark – położony na byłej strzelnicy wojskowej) ; wyposażony w boisko do piłki ręcznej oraz koszykówki, plac zabaw dla dzieci, ściankę wspinaczkową,
  • Kryte baseny pływackie przy Szkole Podstawowej nr 10 i Publicznym Gimnazjum nr 1,
  • Kompleksy rekreacyjno-sportowe Orlik 2012 przy ulicach Katyńskiej oraz Bernatowicza.

Kluby sportowe[edytuj | edytuj kod]

Graffiti z herbem ŁKS-u

W Łomży prowadzi swoją działalność wiele klubów sportowych zarówno profesjonalnych, jak i amatorskich. Najbardziej rozpoznawalnym spośród łomżyńskich klubów jest założony w 1926 roku klub piłkarski ŁKS Łomża, który obecnie rozgrywa mecze w III lidze. Na uwagę zasługuje również Uczniowski Klub Sportowy Jedynka Łomża, który prowadzi sekcje tenisa stołowego, zapaśniczą oraz siatkówki kobiet, która to rozgrywała mecze przez jeden sezon w II lidze. W drugiej lidze występują również zawodnicy klubu SKTS Łomża, który prowadzi rozgrywki w tenisie stołowym. Ponadto od 1975 roku funkcjonuje w mieście klub lekkoatletyczny LKS Narew Łomża, który może poszczycić się wieloma sukcesami[70]. Pozostałe kluby sportowe prowadzą sekcje zapaśnicze, siatkówki, koszykówki, taekwondo, karate, biegowe, szachowe czy też piłki ręcznej. We wrześniu 2009 roku Ludowy Łomżyński Klub Sportowy „PREFBET ŚNIADOWO” Łomża (LŁKS „Prefbet Śniadowo” Łomża) wygrał rozgrywany w Toruniu finał II ligi lekkoatletycznej i tym samym, jako pierwsza w historii drużyna z ziemi łomżyńskiej, awansował do pierwszej ligi[71]. W 2011 roku zawodniczki klubu AZS PWSIP Wałkuscy, pierwszy raz w swojej historii, zdobyły awans do ekstraklasy tenisa stołowego[72].

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Nowy Ratusz z 1998 roku

Łomża jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy Łomży wybierają do swojej rady miasta 23 radnych[73]. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miejskich jest ratusz.

Miasto jest także siedzibą starostwa powiatu łomżyńskiego, a także wiejskiej gminy Łomża. W Łomży znajdują się sąd rejonowy, sąd okręgowy, a także szereg urzędów rangi powiatowej.

Mieszkańcy Łomży wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Białystok, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Olsztyn.

 Osobny artykuł: Województwo łomżyńskie.

W latach 1975–1998 Łomża była stolicą województwa łomżyńskiego. Województwo to było terenem rolniczym o trzeciej najniższej gęstości zaludnienia i jednym z najniższych wskaźników urbanizacji[74].

Prezydenci Łomży (od 1988)[edytuj | edytuj kod]

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Drogowskaz w Łomży wskazujący na miasta partnerskie miasta

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. GUS Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku.
  2. Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
  3. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  4. Łomża – dane demograficzne [online], polska w liczbach.pl [dostęp 2023-05-26] (pol.).
  5. Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka) [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  6. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, hasło: Łomża, s. 699 : „Miasto samo rozłożone na wzgórzystej krawędzi wyżyny zajmującej środkową część powiatu i wzniesionej na 420 stóp nad poziom morza”.
  7. BIP Urzędu Miejskiego w Łomży: Podział miasta na osiedla. [dostęp 2014-11-13]. (pol.).
  8. Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification. „Hydrology and Earth System Sciences”. 11, s. 1633–1644, 2007. ISSN 1027-5606. (ang.). 
  9. Teutonic Knights, Erich Joachim, Walther Hubatsch: Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198-1525. Register zu Pars 1 und Pars 2. Vandenhoeck & Ruprecht, 1965, s. 214. ISBN 3-525-36017-7.
  10. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 187.
  11. Ludność Łomży.
  12. Baza Danych Demograficznych. GUS. [dostęp 2018-06-05]. (pol.).
  13. Główny Urząd Statystyczny: Stan, ruch naturalny i wędrówkowy ludności w roku 2014. [dostęp 2015-10-28]. (pol.).
  14. Rejestr zabytków nieruchomych – podlaskie, nr rej. 80 z dnia 15 stycznia 1957 roku.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2014-11-13].
  15. Kasa Przemysłowców Łomżyńskich powstała w 1885 r. i dopiero w 1909 r. doczekała się własnej siedziby, która obecnie jest obecnie siedzibą Sądu Okręgowego w Łomży. Źródło: Spacerkiem po dawnej Łomży, Muzeum Okręgowe w Łomży, Łomża 1997.
  16. Pomniki w Łomży.
  17. Urząd Miejski w Łomży: Parki i pomniki przyrody. 2006-02-14. [dostęp 2009-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-09)]. (pol.).
  18. Opracowanie na podstawie danych GUS oraz „Województwo podlaskie. Podregiony, powiaty, gminy. 2005”, Urząd Statystyczny w Białymstoku, [w:] Urząd Miejski w Łomży, Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej miasta Łomża, 2006, Łomża.
  19. Urząd Miejski w Łomży: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej miasta Łomża. Łomża: listopad 2006, s. 77.
  20. Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego.
  21. Powiatowy Urząd Pracy w Łomży: Statystyka Lokalnego Rynku Pracy. [dostęp 2012-11-10]. (pol.).
  22. Bank Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego.
  23. GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-11-27] (pol.).
  24. Scott&Wilson: Raport z konsultacji społecznych ws. strategii rozwoju I Pan-Europejskiego Korytarza Transportowego (część I: korytarz drogowy) na zlecenie GDDKiA. 2008-07-07. [dostęp 2009-03-25]. (pol.).
  25. BIP Urzędu Miejskiego w Łomży: Scenogram obrad XIV sesji w dniu 28 maja 2003 roku (punkt nr 10). 2003-06-23. [dostęp 2009-03-03]. (pol.).
  26. Urząd Miejski w Łomży: „Europejskie” spotkanie nie tylko w sprawie Via Baltica. 2007-06-15. [dostęp 2009-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-03)]. (pol.).
  27. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 października 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych (Dz.U. z 2009 r. nr 187, poz. 1446).
  28. Polska 2020/2021: mapa samochodowa 1:700 000, Grupa PWN, 2020, ISBN 978-83-65808-36-3.
  29. Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1985 r. w sprawie zaliczenia dróg do kategorii dróg krajowych (M.P. z 1986 r. nr 3, poz. 16).
  30. Mapa samochodowa Polski 1:1 000 000, wyd. trzecie, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1975.
  31. Urząd Miejski w Łomży: Znaki pozostaną!. 2006-07-31. [dostęp 2009-03-03]. (pol.).
  32. MPK ŁOMŻA – Wykaz tras autobusowych. mpklomza.pl. [dostęp 2019-04-08]. (pol.).
  33. PKS Nova [online], www.pks.lomza.pl [dostęp 2018-01-15] (pol.).
  34. Inwentaryzacja ścieżek rowerowych w Łomży. Urząd Miejski w Łomży. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  35. Polski Rower Miejski. polskirowermiejski.pl. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  36. Ostatni miesiąc jazdy ŁoKeR-ami. Urząd Miejski w Łomży. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  37. Ruszyły zapisy na wyścig rozpoczynający system rowerów miejskich „ŁoKeR”. Urząd Miejski w Łomży. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  38. Wyścig rowerowy na otwarcie sezonu rowerów miejskich ŁoKeR 2019. Urząd Miejski w Łomży. [dostęp 2020-01-12]. (pol.).
  39. elektrowoz.pl: ŁOMŻA z dwoma nowymi punktami ładowania samochodów elektrycznych. 2018-10-17. [dostęp 2020-02-07]. (pol.).
  40. Urząd Miejski w Łomży: Łomża stawia na elektromobilność. 2018-10-11. [dostęp 2020-02-07]. (pol.).
  41. Gazeta Współczesna: Koniec nadziei! Za cztery lata żaden pociąg tędy nie przejedzie.. 2008-09-15. [dostęp 2008-09-21]. (pol.).
  42. 4lomza.pl: Samorządowcy biorą się za kolej. 2009-09-03. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  43. 4lomza.pl: Radni z powiatu chcą kolei. 2009-09-09. [dostęp 2009-09-09]. (pol.).
  44. mylomza.pl: Łomża na mapie nowych linii kolejowych. Dojedziemy do Warszawy i na Mazury?. 2019-03-25. [dostęp 2019-11-17]. (pol.).
  45. Rzeczpospolita: Raporty Rzeczpospolitej: Ogólnopolski ranking szkół średnich. 2002-01-10. [dostęp 2009-03-03]. (pol.).
  46. Perspektywy.pl: Ogólnopolski Ranking Szkół Ponadgimnazjalnych 2009. [dostęp 2009-03-03]. (pol.).
  47. Szkoła z klasą: Wyszukiwarka „Szkół z klasą”. [dostęp 2008-12-18]. (pol.).
  48. Urząd Miejski w Łomży: Przychodnie zdrowia w Łomży. 2006-01-16. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  49. 4lomza.pl: ZOPZ w Łomży. 2004-03-30. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  50. 4lomza.pl: Adresy i telefony aptek w Łomży. 2004-03-30. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  51. 4lomza.pl: Rehabilitacja w Łomży. 2004-03-30. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  52. Komenda Miejska Policji w Łomży: Rewir dzielnicowych nr 2 : Rejony miejskie. [dostęp 2009-09-04]. (pol.).
  53. Urząd Miejski w Łomży: Raport o sytuacji społeczno-gospodarczej miasta Łomża. Łomża: listopad 2006, s. 72–73.
  54. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Łomży: Straż Pożarna. [dostęp 2010-07-24]. (pol.).
  55. Andrzej Garlicki: Józef Piłsudski: 1867–1935. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 63–64. ISBN 83-07-01715-7.
  56. Zbór „Słowo Życia” w Łomży: Informacje o zborze w Łomży. [dostęp 2008-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-17)].
  57. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2019-04-14].
  58. „Warszawska Gazeta Sportowa” 31 01 1902, r.4, nr 1, s. 4.
  59. 4lomza.pl: Brązowa Justyna Korytkowska. 2009-02-25. [dostęp 2009-03-03].
  60. 4lomza.pl: Łomżyńscy karatecy najlepsi w województwie. 2009-03-02. [dostęp 2009-03-03].
  61. 4lomza.pl: Aleksandra Zajkowska – złoto na II Międzynarodowym Turnieju Juniorów Karate Kyokushin. 2009-02-15. [dostęp 2009-03-03].
  62. 4lomza.pl: Kulturystyczny mistrz z Łomży. 2006-10-16. [dostęp 2009-03-03].
  63. Urząd Miejski w Łomży: Piłkarze z PG 8 na trzecim miejscu w kraju. 2009-06-13. [dostęp 2009-06-18].
  64. Urząd Miejski w Łomży: Mecz Polska – Holandia w futsalu. 2006-03-22. [dostęp 2009-03-03].
  65. 4lomza.pl: Super Liga K-1 Muay-Thai MMA. 2007-06-08. [dostęp 2009-03-03].
  66. 4lomza.pl: Ogólnopolski Turniej Minikoszykówki Dziewcząt i Chłopców ŁOMŻYŃSKA ZIMA 2009. 2009-03-02. [dostęp 2009-03-03].
  67. Gazeta Współczesna: Stok narciarski w Rybnie już działa!. 2008-12-29. [dostęp 2009-03-03].
  68. Urząd Miejski w Łomży: Ruszyła budowa pływalni. [dostęp 2009-03-15].
  69. Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego: RPOWP: Budowa miejskiej pływalni w Łomży. [dostęp 2009-08-30].
  70. Urząd Miejski w Łomży: Sukcesy zawodników LKS „Narew”. 2006-10-02. [dostęp 2009-04-05].
  71. 4lomza.pl: Lekkoatleci z „Prefbetu” w I lidze. 2009-09-07. [dostęp 2009-09-07].
  72. AZS PWSIP Wałkuscy w EKSTARKLASIE. Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży. [dostęp 2014-11-13].
  73. Rada Miejska Łomży – Wybory Samorządowe 2006. Państwowa Komisja Wyborcza. [dostęp 2009-09-23].
  74. Poznaj swoje województwo. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979, s. 131–133.
  75. goniec-lokalny.pl: Były prezydent Łomży...
  76. Łomża nawiązała współpracę ze szwedzką Sigtuną. 2012-09-28. [dostęp 2014-07-15].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Brodzicki Czesław: Ziemia łomżyńska do 1529 roku. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża 1999, ISBN 83-86175-95-8.
  • Donata Godlewska, Czesław Brodzicki, Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczypospolitej (XI w.–1795)., Łomża: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, 2000, ISBN 83-902985-7-0, OCLC 749203647.
  • Sulimierski Filip, Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. tom V, Warszawa 1884, s. 699–704
  • Wiśniewski Jerzy: Początek i rozwój nowego osadnictwa w ziemi łomżyńskiej w końcu XIV i w XV wieku., [w:] „Studia Łomżyńskie”, t. 1:1989, s. 19–207, mapa.
  • Zierhoffer Karol: Nazwy miejscowe północnego Mazowsza. Ossolineum, Wrocław 1957
  • Praca zbiorowa, Spacerkiem po dawnej Łomży. Muzeum Okręgowe w Łomży, Łomża 1997, ISBN 83-87108-04-9.
  • Praca zbiorowa, Ziemia Łomżyńska. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, Łomża 2004, ISBN 83-912037-5-1.
  • Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży, Łomżyński Informator Kulturalny 2007. Libra-Print, Łomża 2007, ISSN 1427-7883.
  • Urząd Miejski w Łomży, 580 lat miasta Łomży. System Perfekt, Łomża 1998, ISBN 83-87473-63-4.
  • Urząd Miejski w Łomży, Profesjonalna Gmina. Libra-Print, Łomża 2000
  • Urząd Miejski w Łomży, Plan Miasta. BiK, ISBN 83-88963-38-4.
  • Przewodniki turystyczno-gospodarcze miasta Łomży (2000, 2002, 2004)

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]