Waalsdorpervlakte

Waalsdorpervlakte
Natuurgebied
Situering
Locatie	Meijendel, Wassenaar
Coördinaten	52° 7′ NB, 4° 20′ OL
Informatie
IUCN categorie	Natura 2000-gebied
Foto's

De Waalsdorpervlakte is een vlakte in het duingebied Meijendel bij Wassenaar^[1] en Den Haag^[2]. De vlakte deed lange tijd dienst als militair oefenterrein van Legerkamp Waalsdorp. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier meer dan 250 mensen door de Duitse bezetter ter dood gebracht. Na de oorlog werd deze plek een van de belangrijkste Nederlandse oorlogsherdenkingsplaatsen. Het voormalige militaire oefenterrein is in 2016 door het ministerie van Defensie afgestoten en in beheer gekomen van Dunea.^[3][4] Het terrein maakt deel uit van het beschermde Natura 2000-gebied “Meijendel & Berkheide”.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Het gebied maakte oorspronkelijk deel uit van een uitgestrekte strandvlakte en kreeg door zandverstuivingen in onder meer de 13e en 14e eeuw zijn huidige aanblik. De vroegste bewoners waarvan archeologen sporen hebben aangetroffen zijn halfnomadische jagers in de late Bronstijd. In de Romeinse tijd en middeleeuwen waren er op de vlakte meer permanente nederzettingen en landbouwactiviteiten te vinden.^[5]

Vanaf de 18e eeuw tot in de tweede helft van de 20e eeuw deed de Waalsdorpervlakte dienst als militair oefenterrein van het Legerkamp Waalsdorp. In 1927 werd er het Meetgebouw gevestigd. Dit groeide uit tot het Fysisch en Electronisch Laboratorium, dat weer het begin was van TNO Defensie en Veiligheid.^[6] Naast de TNO-vestiging kwam later een gebouw van het NATO Communications and Information Agency te staan.

Fusillades[bewerken | brontekst bewerken]

Tijdens de bezettingsjaren werd het schietterrein door de Duitsers gebruikt als fusilladeplaats: verzetsstrijders uit de nabijgelegen gevangenis, het Oranjehotel, werden door de Duitsers ter hoogte van schietbaan 9 ter dood gebracht. De eerste gefusilleerde was Ernst Cahn, een Joodse mede-eigenaar van ijssalon Koco in Amsterdam. Zijn arrestatie en de razzia's die daarop volgden, leidden eerder tot rellen en de Februaristaking. Tien dagen later volgden de leden van verzetsgroep De Geuzen en de drie organisatoren van de staking, herinnerd in het gedicht Het lied der achttien dooden. Nog velen zouden volgen, waaronder leden van de CPN, Vrij Nederland, Trouw en Het Parool. De laatste massa-executie vond op 8 maart 1945 plaats als vergelding op de aanslag op Hanns Rauter. Hierbij werden er 38 verzetsstrijders vermoord en onder het zand begraven. Er zijn in totaal tussen de 250 en 280 mensen omgebracht.^[7]

De verzetsstrijders zijn na de bevrijding herbegraven op onder meer Ereveld Loenen. Dit was mede mogelijk doordat de Katwijkse helmplanter en verzetsheld Pieter Kuijt helmgras plantte op de veldgraven van de gefusilleerden, waardoor deze na de oorlog teruggevonden konden worden.^[8] Op 30 april 2021 kreeg als eerbetoon aan Kuijt het fietspad door de Waalsdorpervlakte langs de herdenkingsplaats officieel de naam Pieter Kuijtpad.

Van zesentwintig lichamen is tot op heden niet bekend wie de slachtoffers zijn. Er wordt nog steeds actief gezocht naar informatie over hun identiteit, tegenwoordig met DNA-analyse. Ze liggen in afwachting van hun identificatie in een naamloos graf op Ereveld Loenen.^[9] In 2010 is één daarvan, verzetsstrijder Gerard Putter, geïdentificeerd.^[10] In 2015 zijn drie verzetsstrijders geïdentificeerd. De Werkgroep Vermiste Personen Tweede Wereldoorlog identificeerde hen als de Amsterdammers Douwinus Janse, Karel Walet en Eliazer Pachter.^[11]

Fusillades collaborateurs[bewerken | brontekst bewerken]

Na de oorlog werden op de vlakte zeven belangrijke collaborateurs en misdadigers gefusilleerd. Als eerste nazipropagandist Max Blokzijl op 16 maart 1946, en vervolgens Anton Mussert, leider van de NSB, op 7 mei 1946. Zij zijn begraven in een staatsgeheim graf op de Algemene Begraafplaats Den Haag.

Monument[bewerken | brontekst bewerken]

Op 3 mei 1946 is een monument geplaatst bestaande uit vier houten kruisen. In de vlakte zijn twee losse kruisen geplaatst, één op een plek waar veel massa-executies plaats hebben gevonden, het andere specifiek als herdenking aan de represaille-executies na de aanslag op Rauter.

In 1949 is voor de vier kruisen een lage muur toegevoegd met de tekst '1940–1945' ontworpen door de voormalige verzetsstrijder Marcus Marinus Oosenbrug. Voor de betonnen rand is in 1975 een plaquette aangebracht met de tekst:

'Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied.'

In 1959 is bij het monument een klokkenstoel, met één grote luidklok oftewel bourdon, geplaatst, die onder een rede van minister-president Gerbrandy als geschenk van de burgers van Den Haag op 30 april 1959 aan de gemeente werd geschonken. De klok is gegoten door de firma Petit en Fritsen in Aarle-Rixtel en werd meteen in gebruik genomen. Sindsdien vormt ze een belangrijk onderdeel van de Dodenherdenking en wordt daarnaast geluid bij uitvaarten van het Koninklijk Huis. Op de rand van de klok staat een tekst van prof. R.P. Cleveringa:

Ik luid tot roem en volging van hen die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.

In 1980 zijn de vier houten fusilladekruisen vervangen door bronzen replica's. De houten kruisen zijn overgebracht naar het Fries Verzetsmuseum te Leeuwarden,^[12] vervolgens naar het Haags Historisch Museum en in 2019 naar het Nationaal Monument Oranjehotel (bijnaam van de Scheveningse gevangenis tijdens de Tweede Wereldoorlog).^[13]

In september 2021 werd de Waalsdorpervlakte aangewezen tot rijksmonument. ^[14][15]

Herdenking[bewerken | brontekst bewerken]

De nationale dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte wordt georganiseerd door het Erepeleton Waalsdorpervlakte. Jaarlijks wordt op deze dag tegen de rand van het monument de Nederlandse vlag gevormd, vroeger met bloemen, tegenwoordig met geverfde dennenappels. Aan weerszijden van het monument worden fakkels geplaatst en er staat een erewacht van 6 personen.

Over de Waalsdorpervlakte wordt een stille tocht gelopen. De stoet vormt zich vanaf het verlengde van de Oude Waalsdorperweg. Het voorste deel van de stoet is gereserveerd voor nabestaanden van de gefusilleerde verzetsstrijders en genodigden. Daarachter volgen de belangstellenden.

Het erepeleton luidt de Bourdonklok van 19:15 tot vlak voor 20:00 uur.^[16] Na het taptoe-trompetsignaal volgen twee minuten stilte. Daarna klinkt het Wilhelmus. De klok wordt weer geluid door de luidploeg en de deelnemers aan de stille tocht lopen vervolgens langs het monument en kunnen bloemen en kransen neerleggen. Totdat de laatste belangstellende het monument heeft gepasseerd, wordt de klok geluid.

Aan de herdenking doen jaarlijks gemiddeld 3000 mensen mee.^[17] De organisatie van deze herdenking is in handen van de leden van de Vereniging Erepeloton Waalsdorp waarvan zes man in tenue van de Binnenlandse Strijdkrachten een erewacht vormen bij het monument. De dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte werd tot en met 1986 door de NOS uitgezonden op televisie. Sinds 1995 zendt RTL de herdenking uit.

In 2017 besloot de Vereniging Erepeloton Waalsdorp dat personen met een te fors postuur geen deel meer mochten uitmaken van het erepeloton. Volgens de vereniging waren er klachten binnengekomen dat het geen gezicht zou zijn. Het besluit werd landelijk nieuws toen de berichtgeving daarover in april 2018 naar buiten kwam.^[18] Nadat er kritiek was gekomen op het verbod van onder meer gemeenteraadsfracties en burgemeester Pauline Krikke, werd het besluit op 8 april weer ingetrokken.^[19]

Lijst van gefusilleerde verzetsstrijders[bewerken | brontekst bewerken]

Gefusilleerd na de oorlog (oorlogsmisdadigers)[bewerken | brontekst bewerken]

Incidentele herdenkingen[bewerken | brontekst bewerken]

• Hongaarse vluchtelingen: Op 15 maart 1957 vond er op de Waalsdorpervlakte een herdenking plaats van de Hongaarse Revolutie van 1848. Enkele honderden Hongaren die na de Hongaarse Opstand van 1956 naar Nederland waren gevlucht, woonden de herdenking bij en legden bloemen bij het Nederlandse oorlogsmonument.^[20]
• Vliegramp MH 17: Op 23 juli 2014 werd de Bourdonklok tussen 15.00 uur en 15.55 uur geluid in het kader van de dag van nationale rouw, die werd afgekondigd vanwege de Vliegramp in Oekraïne op 17 juli.^[21] Bij deze ramp zijn veel Nederlanders omgekomen.

Bereikbaarheid[bewerken | brontekst bewerken]

Er loopt een wandel en fietspad langs de bourdonklok. Buslijn 22 komt het dichtst in de buurt, daarna buslijn 43 & 44. Tussen 1908 en 1953 reed de Hofpleinlijn naar Scheveningen langs het gebied. Deze voormalige spoorlijn is nu deels fietspad en deels de Landscheidingsweg.

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

• Erepeloton Waalsdorp
• Beschrijving van het monument bij het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Zie de categorie Waalsdorpervlakte van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.