Bree (stad)

Bree

Stad in België
(Details) (Details)
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Limburg
Arrondissement	Maaseik
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere	64,98 km² (2021) 80,18% 7,19% 12,62%
Coördinaten	51° 8' NB, 5° 36' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkingsdichtheid	16.695 (01/01/2023) 49,59% 50,41% 256,91 inw./km²
Leeftijdsopbouw 0-17 jaar 18-64 jaar 65 jaar en ouder	(01/01/2023) 17,44% 59,96% 22,6%
Buitenlanders	10,6% (01/01/2022)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Liesbeth Van der Auwera (CD&V)
Bestuur	N-VA, CD&V
Zetels Verjonging BROS CD&V Vlaams Belang	25 10 7 6 2
Economie
Gemiddeld inkomen	19.458 euro/inw. (2020)
Werkloosheidsgraad	5,06% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode 3960 3960 3960 3960 3960	Deelgemeente Bree Beek Gerdingen Opitter Tongerlo
Zonenummer	089
NIS-code	72004
Politiezone	CARMA
Hulpverleningszone	Noord-Limburg
Website	www.bree.be
Detailkaart
ligging binnen het arrondissement Maaseik in de provincie Limburg
Portaal    België

Bree is een stad in de provincie Limburg in België en is de hoofdplaats van het kieskanton en het gerechtelijk kanton Bree. De stad telt ruim 16.000 inwoners.

Toponymie[bewerken | brontekst bewerken]

Bree werd voor het eerst vermeld in 1007, als Britte. De verklaring van de naam is niet geheel duidelijk. Het zou kunnen gaan om een niet afgeperkte akker. Andere verklaringen zijn, dat de naam afkomstig is van bred wat houten nederzetting zou betekenen. Ook zou de naam een verbastering kunnen zijn van broek, wat moeras betekent.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Op het grondgebied van Bree werden archeologische vondsten gedaan uit het neolithicum, de bronstijd, de Romeinse en de Merovingische tijd. Het domein Britte, dat ook Beek omvatte, was mogelijk eigendom van Graaf Ansfried. De kerk van Britte zou dan de kerk van Beek betreffen. Vanaf 1007 zou Beek dan eigendom zijn van de Abdij van Thorn, terwijl het huidige Bree afgesplitst werd en de naam Britte behield. Er werd een nieuwe kerk gebouwd. Dit bezit kwam uiteindelijk aan Ermengardis, die weduwe was van Arnold, graaf van Graafschap Haspinga. In 1078 kwam het bezit aan het kapittel van de Sint-Bartolomeüskerk te Luik.

Bree verkreeg haar stadsrechten in de 13e eeuw. Sinds 1366 was het een van de Goede Steden van het prinsbisdom Luik. De stad werd in de 14e eeuw volledig omwald en omgeven door een stadsgraaf of gracht van zeven meter breed. Gedeeltelijk gerestaureerde verdedigingstorens verwijzen nog naar haar middeleeuws verleden. De stadspoorten waren: De Gerdingerpoort, de Nieuwstadpoort, de Kloosterpoort en de Itterpoort. Ook was de stad omgracht. De stadsmuur had ook twee torens, de Grauwe Toren of Everaertstoren, en de Witte Toren, waarin zich een kruitmolen bevond. Begin 17e eeuw werd een aparte cruyttoren voor dit doel gebouwd, terwijl eind 16e eeuw ook de verwerstoren tot stand kwam, waarin het lijnwaadverven plaatsvond. Uiteindelijk zijn de verdedigingswallen geslecht en in 1951 werd op dit tracé een ringbaan aangelegd.

Bree maakte deel uit van de Vier Crispelen, een soort ministaatje van vier samenwerkende dorpen. De bewoners ervan zorgden ook voor de verdediging van Bree. In 1296 werd voor het eerst een schepenbank vermeld. Na 1366 kwam er een dubbele schepenbank: De binnenbank, voor de stad Bree, sprak Luiks recht; de buitenbank, voor onder meer Reppel en Beek, sprak Loons recht.

De stad werd in 1367 in brand gestoken door de troepen van Jan van Arkel, de toenmalige prins-bisschop van Luik. In de 16e eeuw woedden de Gelderse Oorlogen, en daarbij werd Bree in 1542 aangevallen door de Gelderse troepen van Maarten van Rossum, doch de aanval werd afgeslagen. In 1572 waren het de troepen van Willem van Oranje, op weg naar Roermond, die ook Bree bedreigden maar vooral op het platteland huishielden. In 1604 kreeg Bree te maken met een aanval van 6000 Spanjaarden die ze aanvankelijk kon afslaan, maar die later toch een schatting aan de stad oplegden. Ook de Kroaten deden een vruchteloze aanval. De prins van Nassau moest tweemaal terugkomen vooraleer hij erin slaagde de stad binnen te trekken. In 1636 waren het de troepen van Jan van Werth die voor de stad stonden. Deze aanval werd afgeslagen, waarop de troepen hun woede op andere dorpen en steden bekoelden. In 1675 werd Bree dan weer geteisterd door Hollandse troepen. Ook de eerste helft van de 18e eeuw werd gekenmerkt door vele inkwartieringen. Daarnaast hebben ettelijke branden (1601, 1616, 1697 en 1699) de stad geteisterd, zodat veel oude gebouwen verloren zijn gegaan. De 2e helft van de 18e eeuw bracht betrekkelijke rust, maar van 1786-1790 werd het platteland geteisterd door de Bokkenrijders. In Bree werden 15 vermeende leden van de bende opgehangen, en twee gewurgd.

Bree kende tal van kloosterordes. In 1464 werd vanuit het Franciscanessenklooster Sint-Catharinadal te Hasselt het klooster Onze-Lieve-Vrouw ter Riviere te Bree gesticht. Begin 16e eeuw kwam een uitgebreid kloostercomplex met kerk gereed. Het klooster werd in 1797 opgeheven en in 1808 verkocht aan particulieren, die de kloostergebouwen voor het grootste deel sloopten.

In 1659 trokken de eerste monniken in het nieuw gebouwde Augustijnenklooster, waaraan tot 1720 werd bijgebouwd. Het klooster werd in 1797 opgeheven en de gebouwen werden gebruikt als kazerne en stadsmagazijn. Vanaf 1865 diende het een onderwijsdoel. Het bisschoppelijk Sint-Michielscollege werd hier kort na 1884 gesticht.

Naast deze kloosters kende Bree het Refugiehuis van de Abdij van Postel, waarvan een overblijfsel is te vinden aan de Grauwe Torenwal 3. Dit huis werd van 1861-1875 gebruikt door de Zusters van Liefde uit Tilburg, die er een bewaarschool verzorgden, en van 1876-1889 door de Zusters Ursulinen uit Maaseik, die er een meisjesschool leidden. In 1890 kwamen hier de Dochters van het Heilig Kruis, die er een bejaardentehuis vestigden en tot 1980 bleven.

Tijdens de eerste oorlogsdagen van de Tweede Wereldoorlog ontsnapte Bree, samen met Bocholt, aan grote oorlogsschade (zie Bree en Bocholt op 10 en 11 mei 1940).

Geografie[bewerken | brontekst bewerken]

Kernen[bewerken | brontekst bewerken]

De fusiegemeente heeft naast het stadscentrum nog vier deelgemeenten, namelijk: Beek, Gerdingen, Opitter en Tongerlo. Bree zelf heeft verder nog twee gehuchten: 't Hasselt en Vostert.

Bron:Studiecel Demografie Provincie Limburg

Nabijgelegen kernen[bewerken | brontekst bewerken]

Beek, Bocholt, Ellikom, Gerdingen, Gruitrode, Opitter, Stramproy, Wijshagen.

Demografie[bewerken | brontekst bewerken]

Demografische evolutie voor de fusie[bewerken | brontekst bewerken]

• Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen op 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente[bewerken | brontekst bewerken]

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

• Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Politiek[bewerken | brontekst bewerken]

Structuur[bewerken | brontekst bewerken]

De stad Bree ligt in het kieskanton Bree en het provinciedistrict Peer, het kiesarrondissement Hasselt-Tongeren-Maaseik (identiek aan de kieskring Limburg).

Bree		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Gewest	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen		Limburg	Maaseik			Bree
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering		Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement			Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Limburg					Hasselt-Tongeren-Maaseik	Peer	Bree	Bree
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse		Provincieraads-				Gemeenteraads-

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

(Voormalige) Burgemeesters[bewerken | brontekst bewerken]

Legislatuur 2001 - 2006[bewerken | brontekst bewerken]

De SP trok in kartel met de overgebleven VU-ers (na de overstap van Jaak Gabriëls naar de VLD in 1992) naar de kiezer onder de naam Breese Open Samenwerking (BROS).

Legislatuur 2007 - 2012[bewerken | brontekst bewerken]

De Christendemocraten trokken in verdeelde slagorde naar de kiezer nadat bekend werd dat de lokale CD&V een voorakkoord had gesloten met burgemeester Jaak Gabriëls. De scheurlijst van Rik hertogs trok onder de naam Vrije Christen Democraten (VCD)^[3] in een kartel met het Vlaams Belang naar de kiezer.

Legislatuur 2013 - 2018[bewerken | brontekst bewerken]

De kartellijst BROS (sp.a, N-VA, VCD en onafhankelijken^[4]) trok met Mario Knipperberg (BROS)^[5] als lijsttrekker naar de kiezer. Vlaams Belang ging een samenwerking aan met Leefbaar Bree (LB), lijsttrekker was Jos Drykoningen (VB-LB).^[6] Lijsttrekker bij Verjonging was Jaak Gabriëls en bij CD&V ten slotte Liesbeth Van der Auwera. Burgemeester is Liesbeth Van der Auwera (CD&V), zij leidde een coalitie bestaande uit CD&V en BROS. Samen vormden ze de meerderheid met 13 op 25 zetels.^[7] Sinds november 2013 vonden er 3 huiszoekingen plaats in het kader van een corruptieonderzoek door de federale gerechtelijke politie bij Open Vld'ers Jaak Gabriëls en Maarten De Ceulaer.^[8][9]

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976[bewerken | brontekst bewerken]

De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen, rode letters duiden de kartels aan.
De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
(*) 1982: VGP / 1988: Agalev (3,55%), KIEPKE (2,18%) / 1994: NWP (1,6%), PVDA (0,82%)

Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]

De Keyartmolen- reeds vermeld in 1139, nu een b&b

• De gotische Sint-Michielskerk
• Het Oude stadhuis, aan Markt 2, werd gebouwd tussen 1587 en 1591, in zijn huidige vorm verbouwd in 1755.
• Het Michielshuis, een der best bewaarde huizen in het centrum van Bree. Het huis werd gebouwd in de 17e eeuw, maar werd verbouwd door Jan Michiels in 1777.
• Het Sint-Michielscollege, aan Vrijthof 10, is een voormalig augustijnenklooster en is het huidige stadhuis van Bree
• Het stratenpatroon van Bree komt nog overeen met het middeleeuwse patroon. De stadswallen zijn in 1951 door een verkeersring vervangen, maar de plattegronden van de vier stadspoorten zijn zichtbaar gemaakt met behulp van kasseien.
• De Verzusteringsfontein op het Stadsplein, een grote draaiende fontein met bewegende beelden, ontworpen door Stefan Bongaerts en de verzustering met diverse buitenlandse gemeenten verbeeldend.
• Diverse beelden en beeldengroepen in het stadscentrum.
• De Wandelfontein, geïnspireerd op het feit dat op het Vrijthof vanaf 1532 een waterput lag, die in de 18e eeuw door een pomp werd vervangen, die ook weer verdween. Recentelijk werd een "waterstraat" aangelegd, die de Sint-Michielskerk met het Vrijthof verbindt. Op het Vrijthof, vóór het Oud Stadhuis, is een cirkel aangelegd met fonteinen die 's avonds verlicht zijn.
• Stadspark De Boneput, een recreatiepark aan Watertorenstraat 14.

Zie ook: Lijst van onroerend erfgoed in Bree

Natuur en landschap[bewerken | brontekst bewerken]

Bree ligt op de rand van het Kempens Plateau. Ten zuiden van de kom bevindt zich een steilrand, waar de hoogte vrij abrupt toeneemt van 40 tot 60 meter. Deze steilrand komt overeen met de Feldbiss, een geologische breuklijn. Ten noordoosten van Bree loopt de Zuid-Willemsvaart, en verder naar het noordoosten strekt zich de Vlakte van Bocholt uit, overeenkomend met de Roerdalslenk.

Door deze vlakte lopen diverse kleinere beken in oostelijke richting, waar ze uitmonden in de Abeek en de Lossing, die tussen 1865 en 1875 werd gegraven om de moerassen van het Grootbroek en omgeving te ontginnen. De ontginning verliep niet geheel succesvol. Uiteindelijk werden diverse gebieden onderdeel van het Natuurpark Kempen-Broek, en op het grondgebied van Bree vinden we het Hasselterbroek, de Sint-Maartensheide, een deel van het gebied De Luysen, en het Urlobroek.

Cultuur[bewerken | brontekst bewerken]

Cultuurcentrum[bewerken | brontekst bewerken]

• De Zeepziederij, het cultuurhuis van Bree, gelegen te Malta 11. Dit centrum stond tot 2019 bekend als Cultuurcentrum De Breughel.

Musea[bewerken | brontekst bewerken]

• Het Stadsmuseum Bree, in het Oud stadhuis
• Het Rijtuigmuseum Bree, met een verzameling koetsen
• De Gulden Tas, de kleinste koffiebranderij in België, opgericht 1995

Evenementen[bewerken | brontekst bewerken]

• De jaarlijkse Sint-Niklaasmarkt op 5 december, zeker hier al georganiseerd sinds het begin van de 17e eeuw
• Eind juni vond jaarlijks het Afro-Latino Festival plaats, tot 2016 in deelgemeente Opitter, daarna in de deelgemeente 't Hasselt. Dit festival is een van de grootste wereldmuziekfestival in de Benelux en vindt sinds 2022 plaats in het Thorpark te Genk.
• De jaarlijkse geitenmarkt vindt plaats op de eerste maandag na het eerste weekend van oktober. Vroeger werden hier de beste geiten verkocht, nu is dit een folklore-evenement met 'drank en klank'.^[13]

Folklore[bewerken | brontekst bewerken]

Breeënaars hebben twee bijnamen. De eerste, Kwaartjeslummels, heeft te maken met een belangrijke voetbalwedstrijd die ze leverden tegen de buren uit Meeuwen. Ze vonden er niet beter op dan het inkomgeld met kwartjes (25 centiemen van de Belgische frank) te betalen. De tweede, stoepluipers verwijst naar iemand die graag door de straten paradeert.

Economie[bewerken | brontekst bewerken]

Bree was een klein regionaal centrum, dat reeds vanaf de 13e eeuw een weekmarkt kende. Het belangrijkste middel van bestaan was steeds de landbouw. In 1889 kwam er een zuivelfabriek, waar men de melk ontroomde met behulp van een nog niet lang daarvoor in Denemarken ontwikkelde separator.

In 1763 werd een porseleinfabriek opgericht door ene Carolus Streignart, doch veel is daaromtrent niet overgeleverd. In 1853 kwam de pijpenfabriek Knoedgen naar Bree, die kort na 1979 verdween. Daarnaast waren er in de 19e eeuw enkele pottenbakkerijen en dakpannenfabrieken. Daarnaast was er enige sigarennijverheid. Ook nabij de Zuid-Willemsvaart ontstond in de 19e eeuw een beperkte industriële bedrijvigheid. Vanaf 1950 kwam er een bedrijventerrein met wat grotere industriële ondernemingen. Tegenwoordig zijn er vier bedrijventerreinen die werkgelegenheid bieden aan 6.000 mensen, waardoor Bree op dit terrein een regionale functie vervult.

De watervoorziening van Bree bestond uit waterputten. Vanaf 1760 werden er pompen geplaatst, en in 1938 kwam de waterleiding.

Sport[bewerken | brontekst bewerken]

In de eerste klasse van het Belgische basketbal speelde Euphony Basket Bree. De club speelde zijn thuiswedstrijden in de Expodroom.

Geboren[bewerken | brontekst bewerken]

• Joannes Arnold van de Wal (1749-1789), crimineel
• Joannes Paredis (1795-1886), bisschop
• Jaak Broekx (1914-2023), eeuweling; oudste man van België
• Harry Vandermeulen (1928-2022), politicus en bestuurder
• Jaak Gabriëls (1943-2024), politicus, minister en burgemeester
• Leonard Nolens (1947), dichter
• Louis Luyten (1955), wielrenner
• Jean-Pierre Paumen (1956-2015), atleet
• Arnaud Grispen (1956), numismaticus
• Kaat Vrancken (1957), auteur
• Marleen Vaesen (1959), zakenvrouw
• Roland Janssen (1958), voetballer
• Georges Moreau (1968), musicus
• Jacky Peeters (1969), voetballer
• Erik Nys (1973), atleet
• Johnny Galecki (1975), acteur
• Bas Leinders (1975), autocoureur
• Dirk Schoofs (1979), voetballer
• Wendy Jans (1983), snookerspeler
• Jan Thans (1988), radiopresentator
• Thibaut Courtois (1992), voetballer

Partnersteden[bewerken | brontekst bewerken]

Bree is verzusterd met vier steden in de wereld.

• Geldern
• Salomo
• Volpago
• Yangzhou

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

• Officiële website van de stad Bree
• Onroerend erfgoed

Zie de categorie Bree van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.