Arnold Pannartz en Konrad Sweinheim

Arnold Pannartz en Konrad Sweinheim (ook Sweynheim en Sweynheym) waren twee drukkers uit de 15e eeuw, die de drukkunst in Italië hebben geïntroduceerd.

Biografie[bewerken | brontekst bewerken]

Pannartz stierf omstreeks 1476, Sweinheim in 1477^[1]. Pannartz was waarschijnlijk afkomstig van Praag^[2] en Sweinheim van Eltville in de buurt van Mainz. Ze hoorden beiden tot de geestelijkheid. Sweinheim zou gewerkt hebben in Eltville^[3] met Gutenberg tussen 1461 en 1464. Men weet niet of Pannartz en Sweinheim elkaar in Duitsland leerden kennen, maar het staat vast dat ze Gutenbergs uitvinding naar Italië brachten^[4].

Ze vestigden zich in 1464 in de abdij van Santa Scholastica in Subiaco waar ze hun eerste drukpers opzetten, trouwens de eerste in Italië, en leefden er als lekenbroeders. Het was de Spaanse kardinaal Juan de Torquemada, abt van Subiaco die hen gevraagd zou hebben zich daar te vestigen^[4]. Martin Davies^[5] schrijft dat ze waarschijnlijk naar Subiaco trokken na de troebelen in Mainz in 1462 en dat ze zouden zijn gestuurd of aangemoedigd door kardinaal Nicolaas van Cusa, die goed geïntroduceerd was in humanistische kringen in Rome. Zijn secretaris was Giovanni Andrea Bussi die later nog met Pannartz en Sweinheim zou meewerken als uitgever en lijsten van de beschikbare werken zou verspreiden. Bussi werd later bibliothecaris bij de paus.

De eerste incunabel die ze publiceerden, op 30 september 1465, was de De Oratore van Cicero (ISTC ic00654000)^[6]. Vervolgens publiceerden ze op 29 oktober 1465 de De divinis institutionibus van Lactantius (ISTC il00001000), het eerste gedateerde boek gedrukt in Italië en de De civitate Dei van Augustinus (ISTC ia01230000) op 12 juni 1467. Deze drie werken vormen een keerpunt in de geschiedenis van het drukken: als drukletter wordt niet de gebruikelijke gotische textura gebruikt, maar een ronder lettertype, gebaseerd op het humanistische schrift^[7][8].

In 1467 trokken ze naar Rome en vestigden zich in het Palazzo Massimi aan het Campo de' Fiori, hen ter beschikking gesteld door Francesco en Pietro de’ Massimi^[9]. Daar drukken ze 35 boeken^[10] met edities variërend van 275 tot 300 exemplaren, te weten werk van Lactantius, Cyprianus, Augustinus, Hiëronymus, Leo de Grote, Thomas van Aquino, Cicero, Apuleius, Aulus Gellius, Vergilius, Livius, Strabo, Plinius, Quintilianus, Suetonius, Ovidius en anderen. Veel van hun werk vormt de eerste gedrukte uitgave ('Editio princeps') van de betreffende auteur. Voor het voorbereiden van de uitgave werkten ze samen met Giovanni Andrea Bussi, dan bisschop van Aleria, die voor hen de te drukken werken uitzocht, de manuscripten leende van de eigenaars, de teksten koos en redigeerde, en de drukproeven corrigeerde.

De twee drukkers zagen de zaken echter te groot en drukten te grote oplagen, waarvan een groot deel onverkocht bleef. Eigenlijk was dit een eerste geval van overproductie van boeken - een verschijnsel dat in het Italië van de vroege jaren 1470 algemeen was. Sweinheim en Pannartz stuurden dan ook hun assistent Bernhard von Merdingen in 1472 naar Neurenberg in een poging om hun voorraad daar op de markt te slijten en richtten in 1472 een verzoek aan Paus Sixtus IV voor ondersteuning, maar zonder resultaat. Daarna stapte Sweinheim in 1473 uit het partnerschap en keerde terug naar Mainz, waar hij in 1474 tot kanunnik benoemd werd aan de collegiale kerk van St. Victor. Pannartz bleef verder werken in Rome en publiceerde nog dertien boeken^[10], waarvan twee herdrukken, onder zijn eigen naam tussen 1474 en 1476. Ook nam hij zijn eerste ambacht weer op, de kopergravure, en realiseerde kaarten voor de Cosmographia van Ptolemaeus, maar overleed voor het werk klaar was.

Werken[bewerken | brontekst bewerken]

Uitgegeven in Subiaco[bewerken | brontekst bewerken]

Uitgegeven in Rome[bewerken | brontekst bewerken]

Uitgegeven door Pannartz in Rome[bewerken | brontekst bewerken]