Base Capitolina

La Base Capitolina, anche nota come Base dei Vicomagistri, è il basamento marmoreo di una statua dedicata all'imperatore Adriano dai vicomagistri nel 136 d.C. di fondamentale importanza per la ricostruzione della topografia dell'antica Roma, in quanto su di esso è riportato l'elenco dei vicomagistri dedicanti, suddivisi ciascuno per il vicus di competenza.

Rinvenuta sul Campidoglio nel XV secolo, è conservata presso i Musei capitolini.[1]

Descrizione[modifica | modifica wikitesto]

Sul lato frontale della base è riportata la dedica ad Adriano, mentre sui due lati si riportano, suddivisi per regione, i nomi del curator, del denuntiator e dei vici, ciascuno accompagnato dai suoi 4 vicomagistri. Sul lato destro vi sono riportati i nomi relativi alle regioni I, X e XIII, sul lato sinistro quelli delle regioni XII e XIV. Per il fatto che non compaiono i nomi di tutte e 14 le regioni, è stato ipotizzato che in origine le basi fossero due o tre.[2]

La dedica[modifica | modifica wikitesto]

Il testo inizia con la dedica all'imperatore Adriano:

Imp(eratori) Caesari divi / Traiani Parthici fil(io) / divi Nervae nepoti / Traiano Hadriano / Aug(usto) pontif(ici) maximo / tribunic(ia) potestat(e) XX / imp(eratori) II co(n)s(uli) III p(atri) p(atriae).[3]

Adriano ottenne la XX tribunicia potestas nel dicembre 135 d.C. e la XXI nel dicembre 136 d.C. (ottenne il II titolo di imperator nel 135, al termine della rivolta giudaica, e il III consolato nel 119 d.C.); pertanto la base è databile al 136 d.C.[4]

I dedicanti[modifica | modifica wikitesto]

Sotto alla dedica ad Adriano compaiono i dedicanti: magistri vicorum urbis / regionum XIIII.[3]

La datazione[modifica | modifica wikitesto]

Un'ulteriore datazione della base è data dalla classica formula riportante i nomi dei consoli del 136 d.C.: L(ucio) Ceionio Commodo Sex(to) Vetuleno Civica Pompeiano co(n)s(ulibus), vale a dire Lucio Ceionio Commodo e Sesto Vettuleno Civica Pompeiano.[3]

I vici[modifica | modifica wikitesto]

Come sopra riportato, sulla base sono riportati i nomi dei vici delle regioni I, X, XII, XIII e XIV, cioè delle regioni meridionali di Roma:[3]

  1. vicus Camenarum
  2. vicus Drusianus
  3. vicus Sulpici ulterior(is)
  4. vicus Sulpici citerioris
  5. vicus Fortunae Obsequent(i)
  6. vicus Pulverarius
  7. [v]icus Honor(is) et Virtut(is)
  8. vicus trium ararum
  9. vicus fabrici
  1. vicus Padi
  2. vicus Curiarum
  3. vicus Fortunae Respicient(i)
  4. vicus Salutaris
  5. vicus Apollinis
  6. vicus huiusque diei
  1. vicus Veneris Almae
  2. vicus Piscinae Publicae
  3. vicus Dianae
  4. vicus Ceios
  5. vicus triari(i)
  6. vicus [...]ani salientis
  7. vicus laci tecti
  8. vicus Fortunae Mammosae
  9. vicus compiti pastoris
  10. vicus portae Rudusculanae
  11. vicus porta Naevia
  12. vicus Victoris
  1. vicus Fidii
  2. vicus frument(i)
  3. vicus trium viarum
  4. vicus Caeseti
  5. vicus Valeri
  6. vicus lac<us=I> mil(l)iari
  7. vicus Fortunati
  8. vicus capitis Canteri
  9. vicus Larum Alitum
  10. vicus novus
  11. vicus Loret(is) minoris
  12. vicus Armilustri
  13. vicus columnae ligneae
  14. vicus materiarius
  15. vicus mundiciei
  16. vicus Loreti maioris
  17. vicus Fortunae Dubiae
  1. vicus Censori
  2. vicus Gemini
  3. vicus Rostrate
  4. vicus longi aquilae
  5. vicus statae Siccianae
  6. vicus quadrati
  7. vicus Rac(c)iliani minor(is)
  8. vicus Racciliani maioris
  9. vicus Ianuclensis
  10. vicus Brutiannus
  11. vicus Larum ruralium
  12. vicus statuae Valerianae
  13. vicus Salutaris
  14. vicus Pauli
  15. vicus [...]ai publici
  16. vicus luc[...]ii
  17. vicus Pacrai[...]
  18. vicus laci restituti
  19. vicus Saufei
  20. vicus Sergi
  21. vicus Ploti
  22. vicus Tiberinus

Note[modifica | modifica wikitesto]

  1. ^ Base dei Vicomagistri Archiviato il 17 novembre 2015 in Internet Archive. - Musei Capitolini.
  2. ^ Pier Luigi Tucci, Un monumento traianeo e la cura regionum, Mélanges de l'Ecole française de Rome, Antiquité, volume 108, n. 1, 1996, pp. 50-51 e nota 85.
  3. ^ a b c d CIL VI, 975.
  4. ^ Léon Homo, Roma imperiale e l'urbanesimo nell'antichità, Mursia, Milano, 1976, ISBN 978-88-425-9207-5, p. 322.

Voci correlate[modifica | modifica wikitesto]