زبان گزی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

این مقاله نیازمند ویکی‌سازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوه‌نامه، محتوای آن را بهبود بخشید.

زبان گزی (انگلیسی: Gazi language) از زبان‌های ایرانی غربی است و در خطر نابودی قرار دارد و اتنولوگ شمار گویشوران آن را ۳۵ هزار نفر تخمین زده است.

زبان گَزی زبانی است که مردم شهر تاریخی گز بُرخوار (شهرستان شاهین‌شهر و میمه) در استان اصفهان ایران بدان سخن می‌رانند. این زبان عضو زبان‌های مرکزی ایران و از شاخهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی است. زبان گزی در کنار گویش یهودیان اصفهان، سدهی و چند گویش ناپژوهیدهٔ دیگر گروه زبان‌های فلات مرکزی ایران را تشکیل می‌دهند.

تاریخچه[ویرایش]

همین زبان است به وسیله برخی خاورشناسان به زبان ایرانی میانه‌ی غربی مشهور شده است(!). این که زبان مادها و پارس‌ها را یکی عنوان شده به این دلیل است که برخی مورخین باستانی به آن اشاره کرده اند از جمله همانطور که اشاره شد، هردوت گفته است : بین زبان مادها و پارس‌ها اختلافی وجود نداشته است افزون بر آن پادشاهان هخامنشی که کتیبه‌های خود را به زبان‌های ایرانی باستان ، بابلی و...آورده اند به زبانی به نام زبان مادها هیچ کتیبه‌ای را ننوشته‌اند و با توجه به این که قوم ماد در آن شرایط از قوم بابلی مهم‌تر و موثرتر بوده اند از زبان آنها در کتیبه ها خبری نیست که این خود نیز دلیل بر یکی بودن زبان مادها و پارس ها است افزون بر آن با یکسانی و برابری واژه های زبان کتیبه ای هخامنشی (ایرانی باستان) با واژه های زبان گزی که بازمانده‌ی زبان پارس ها است به این نکته پی می بریم .

آن دسته از زبان ها و گویش هایی که در مناطق مرکزی ایران وجود دارد به دلیل دور بودن از تداخلات فرهنگی که در نواحی مرزی با اقوام غیر ایرانی بوجود آمده است در طول تاریخ ایران از گزند تحریف و تبدیل به دور مانده است، به همین خاطر در شرایط کنونی در سطح کشور ایران و کشورهای کناری ایران، اصیل ترین زبان ها و گویش های ایرانی در این نواحی وجود دارد و یکی از زبان‌هایی است که ریشه مستقیم در زبان پهلوی واقعی دوره‌ی پیش از اسلام دارد و در پهنه‌ی گسترده ای از ایران شمال غربی و مرکزی با تفاوت های اندکی در شهرک‌ها و روستاهای این نواحی وجود دارد این زبان و گویش را در نواحی شمالی اصفهان و هم‌چنین گرکویه ،کوهپایه ، نایین ، خوانسار با همان خصلت ها و ویژگی های یک زبان ایرانی کهن از دید ساختار دستوری و واژه و گونه گفتن (تلفظ) آن در محاوره و گفتگوی مردم نواحی یاد شده می توان دید.

همین زبان است که در میان مردم شهر تاریخی گزبرخوار از زمان‌های باستان تا کنون نگه‌داری و پاسداری شده است

شهر تاریخی گزبُرخوار به تناسب پیشینه چندین هزار ساله و تاریخی خود سهم ارزشمندی در نگه‌داری و گسترش فرهنگ ایرانی از جمله زبان داشته است، این زبان ممکن است با برخی از زبان های موجود ایرانی مانند فارسی کنونی و دری تفاوت های بزرگی داشته باشد ولی به دلیل نگه‌داشته شدن از تحریفات و دگرگونی‌هایی که طی شرایط خاصی برای زبان های دیگر پیش آمده توانسته است، از دیدگاه دستور زبان، ساختارهای لفظی و واژه ای و معنایی همانندی خود را با زبان های باستانی ایران از جمله : فارسی باستان ، اوستایی و زبان سنسکریت (هندی) نگه‌دارد و نیز با زبان ها و گویش های تالشی ،کُردی به ویژه گورانی ، بلوچی ، کرمانی، گویش بهبهانی و شوشی در خوزستان و زبان زرتشتیان یزد و یهودیان اصفهان و همدان هم‌خوانی و همانندی داشته باشد این موارد نشانه‌ی ریشه‌دار بودن زبان و گویش های مرکزی ایران است.

زبان گزی که به ریشه و نژادگی (اصل) خود و لهجه های همانند پیوستگی دارد باید بیشتر مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد ولی متاسفانه مشخص نیست به چه دلیلی این زبان و گویش (نواحی مرکزی) از سوی محققین و پژوهشگران ایرانی و خارجی آن گونه که شایسته باشد مورد بررسی قرار نگرفته و گاهی بررسی و پژوهش خود را به سوی زبان ها و گویش هایی برده‌اند که از نژادگی افتاده اند . بهره گیری از این زبان (زبان گزی) و کلا زبان ها و لهجه های موجود در مناطق مرکزی ایران در زمینه های پژوهشی و راه یابی به اصل واژه های باستانی و مفاهیم و معانی آن پژوهنده را به درستی ره می برد و از باز گویی نادرستی‌هایی که از سوی برخی زبان شناسان در این زمینه رخ داده است جلوگیری خواهد کرد .

همان گونه که گفته شد زبان و لهجه هایی که در نواحی دور و بر همدان ،سمنان ، گزبرخوار ،نطنز، کاشان ،نایین ،خوانسار، میمه، گرکویه(جرقویه) ،کوهپایه ،خمینی شهر ،کمشچه و خورزوک(خورزوق کنونی) با دوگانگی‌های (تفاوت های) اندکی مورد استفاده‌ی روزمره‌ی اهالی این مکان‌ها است یکی از نژاده‌ترین زبان های ایرانی است این زبان یکی از شاخه های زبان پهلوی است .

همخوان‌ها در گزی p, b, t, d, c, j, k, g, q, f, v, s, z, š, ž, x, g, h, m, n, r, l, y بوده و برابر با همخوان‌های زبان فارسی می‌باشند؛ جز آوای γ در یکی از لهجه‌های این گویش. واکه‌های این گویش هم عبارتند از i, e, a, u, o, ā, ü, ö (?), ey, āy, ow ~ öy.

سیر دگرگونی واجی از نیاایرانی به شاخهٔ شمال غربی[ویرایش]

• ts> s برای نمونه kas به معنای کوچک برابر با که فارسی؛ *dz> z برای نمونه در zomā به معنای داماد؛ *tsw> sp برای نمونه در ösbö به معنای سفید؛ *dzw> zb در ozun ~ uzun به معنای زبان؛ *d w> b در ber به معنای در؛

منابع[ویرایش]

«Gazi Dialect». ایرانیکا.

منابع[ویرایش]

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Gazi language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰.