گویش تونی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

گویش فردوسی
زبان بومی در	ایران استان خراسان جنوبی استان خراسان رضوی
منطقه	شهرستان فردوس شهرستان سرایان بخش کاخک
تبار	زبان هندو اروپایی زبان هند و ایرانی زبان های ایرانی غربی زبان های ایرانی جنوب غربی زبان فارسی گویش تونی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش تونی یکی از گویش های فارسی خراسانی در شرق ایران است و زیر مجموعه‌ای از زبان فارسی نو می‌باشد ولی به دلیل تفاوت ساختاری که در صرف افعال، جمله‌بندی، وزن و ادای واژگان دارد درک آن را برای شنونده ناآشنا بسیار دشوار می‌نماید. افرادی که با این گویش تکلم می‌کنند، بیش از صد هزار نفر برآورد می‌شود.^[۱]

محدوده جغرافیایی گویشوران[ویرایش]

1. استان خراسان جنوبی: شهرستان فردوس
2. استان خراسان رضوی: شهر کاخک
3. استان خراسان جنوبی: شهرستان سرایان

دستور زبان[ویرایش]

برخی از افعال ساده در این گویش به صورت مرکب به کار می‌روند مانند:

برخی افعال مرکب در این گویش به صورت پیشوندی به کار می‌روند مانند:

نکته دیگری که در این گویش بسیار به چشم می‌خورد پیشوندهایی است که بر سر اغلب افعال قرار می‌گیرند:

• پیشوند «وا» در اکثر افعال در حالت امر به جای پیشوند «ب» به کار می‌رود مانند:

• پیشوند «ور» که اغلب به جای «بر» در فعل امری بکار می‌رود مانند:

• پیشوند «د» که هم در حالت امری و هم در حالت غیر امری به کار می‌رود مانند:

• پیشوند (ب-م) مانند فارسی کهن دری برای منفی کردن بر سر افعال می‌آید مانند:

• پیشوند (ب-ن) برای برخی از افعال نفی به کار می‌رود مانند:

افعال و مصدرها و ضمایر[ویرایش]

ضمایر[ویرایش]

ضمایر شخصی و ضمایر اشاره

افعال[ویرایش]

گذشته فعل نشستن

حال فعل نشستن

آینده فعل نشستن

آواشناسی گویش تونی[ویرایش]

در برخی واژگان حرف "خ"به جای صامت"ق" به کار می‌رود مانند:

در برخی واژگان حرف "ب" حذف و تبدیل پیشوند افعال به صورت گذشته خود " v" به کار می‌رود مانند:

در برخی واژگان حرف "پ" به حرف "ف" تغییر نیافته و به صورت گذشته خود به کار می‌رود مانند:

واژگانی که با شین یا سین شروع می‌شوند صدای اُ یا اِ به کار می‌روند مانند:

در برخی از واژگان حرف"و" به جای "ف" استفاده می‌شود مانند:

در برخی از واژگان صامت‌های "ت" و "ن" حذف می‌شود مانند:

برخی واژگان ساده به صورت مرکب به کار می‌روند که عموماً از ترکیب اسم + مصدر یا پیشوند + اسم یا به صورت ترکیبی از مضاف + مضافٌ‌الیه ساخته می‌شوند مانند:

^{[۲][نیازمند منبع]}

واژگان[ویرایش]

برخی واژگان این گویش کهن با زبان‌های ایرانی غربی همچون لری مشترک است.

اشعار[ویرایش]

مهم‌ترین اثر مکتوب و به جامانده از این گویش دیوان میرتونی مربوط به سده نهم هجری قمری است. دو بیت از اشعار میر تونی

صداها در گویش تونی[ویرایش]

واژه‌هایی که برای صداهای مختلف به کار می‌روند، این واژه‌ها در اکثر موارد با اضافه شدن ساکن «سین» و «تا» ساخته می‌شوند.

جستارهای وابسته[ویرایش]

• تون
• شهرستان فردوس
• اسماعیلیان
• قهستان

پانویس[ویرایش]

• «فردوس معروف به تون نگینی در شمال غربی خراسان جنوبی». خبرگزاری فارس. ۲۷ اسفند ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۶.

منابع[ویرایش]

• یاحقی و بوذرجمهری، محمدجعفر و خدیجه ،فردوس/تون، تاریخی جغرافیا، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی ،۱۳۷۳
• محمودزاده، ناهید (١٣٨۵). گویش (فردوس). تهران: همیاران جوان. شابک ۹۷۸۹۶۴۲۵۷۶۲۴۱.

• یاحقی، محمدجعفر (١٣٩۶). واژه‌نامه گویش تون(فردوس). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸۶۰۰۸۷۳۵۱۶۸.