ولایت کابل - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

کابل کابورا کابُلِستان
ولایت
ولایت کابل روی نقشه افغانستان
مختصات (مرکز): ۳۴°۰۰′شمالی ۶۹°۰۰′شرقی / ۳۴٫۰۰°شمالی ۶۹٫۰۰°شرقی / 34.00; 69.00
کشور	افغانستان
مرکز	کابل
مدیریت
• نوع	ولایت
• والی	محمدقاسم خالد
مساحت
• کل	۶۵۲۰ کیلومتر مربع (۲۵۲۰ مایل مربع)
بلندی	۱۸۰۳ متر (۵۹۱۵ پا)
جمعیت  (۲۰۲۰)[۱][۲]
• کل	۵۳۸۵۵۲۶
• تراکم	۸۳۰/کیلومتر مربع (۲۱۰۰/مایل مربع)
منطقه زمانی	یوتی‌سی +۴:۳۰ (وقت افغانستان)
کدپستی	۱۰۰۱, ۱۰۰۲, ۱۰۰۳, ۱۰۰۴, ۱۰۰۵, ,۱۰۰۶, ۱۰۰۷, ۱۰۰۸, ۱۰۰۹, ۱۰۱۰, ۱۰۱۱, ۱۰۱۲, ۱۰۱۳
زون	۱۰۱ آسمایی
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-KAB
زبان‌های رایج	فارسی پشتو

ولایت کابل (سانسکریت: کوبها؛ یونانی باستان: Kaboura/کابورا؛ یونانی: Ortospana/اُرتُسپانا؛ چینی: Kau-fu/کاو-فو؛ عربی: کابُلِستان؛ انگلیسی: Kabul) یکی از ۳۴ ولایت‌های افغانستان به مرکزیت شهر کابل است، که در منطقه مرکزی/زون پایتخت موقعیت دارد؛ کابل، پایتخت و تنها شهر میلیونی افغانستان و جمعیت ولایت کابل ۵٬۳۸۵٬۵۲۶ نفر می‌باشد.^[۱]

شهر کابل از ۳٬۵۰۰ سال پیش آبادان بوده و از جمله شهرهای کهن جهان به‌شمار می‌رود. کابل که سرراه هندوستان واقع شده بود، به مرور زمان جمعیت شهری را در خود جای داده و از شهرهای مهم تجاری شد. با به قدرت رسیدن کابلشاهان، شهر کابل به اوج رشد و شکوفایی خود رسید. در زمان غزنویان، با شکوفایی شهر غزنه، کابل عقب ماند اما در زمان بابر دوباره رشد کرد. بابر به‌آبادی شهر کوشید و کاخ‌ها و باغ‌های زیادی را ایجاد نموده، وصیت نمود که در همان‌جا به‌خاک سپرده شود. با انتقال پایتخت درانیان از قندهار به کابل توسط تیمورشاه درانی، کابل به‌عنوان مرکز پایتخت از شهرهای مهم افغانستان گردید. در جنگ سوم افغان و انگلیس، کابل توسط انگلیسی‌ها بمباران شد و سپس در زمان حبیب‌الله کلکانی وضعیت آن رو به‌وخامت گرایید. این شهر که از زمان محمد نادرشاه تا دولت دکتر نجیب آباد شده بود، در جنگ‌های داخلی دوباره به‌کلی تخریب شده، مانند دشت هموار گردید. از سال ۲۰۰۱ تا کنون کابل دوباره در رشد است و جمعیت آن میا سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۶ به بیش از پنج برابر رسیده‌است.^[۳]

بیشتر مردم کابل فارسی‌زبان و مسلمان هستند، در حالی‌که اقلیتی سیک‌ها نیز در این ولایت به‌ویژه در مرکز اقامت دارند. ولایت کابل با ولایات لوگر، وردک، پروان، کاپیسا و ننگرهار هم‌مرز است. این ولایت ۵٫۳ میلیون جمعیت دارد که ۸۵٫۹٪ در نواحی شهری و ۱۴٫۱٪ در نواحی روستایی زندگی می‌کنند.^[۱][۴]

نام[ویرایش]

کلمه کابل برگرفته از نام رود کوبها،^[۵] نام سانسکریت ودایی دریای کابل است، که در فهرست رودهای ریگ‌ودا (سَپته‌سندو) در کنار این سه رود دیگر یاد شده: رَسا (همان رَنهای اوستایی)، کُرومو (درهٔ کُرَم در مناطق قبیله‌ای فدرال پاکستان) و سَرَیو (همان هریرود در ولایت هرات).^[۶]

در منابع یونانی باستان به‌صورت: Karoura/کارورا یا Kaboura/کابورا آمده‌است که نام شهری است در سرزمین پاروپامیز (گندهارا). بطلمیوس در کتاب ۶، فصل ۱۸، بند ۴ از جغرافیای خود نیز از آن شهر یاد کرده و بدیهی است که رونویسی از نام محلی بوده.

Ortospana/اُرتُسپانا، نام شهر دیگری است که بطلمیوس آن را در سرزمین پاروپامیز آورده، و استرابو در کتاب ۱۱، فصل ۸، بند ۹ آن را چهارراهی مهم دانسته که از آنجا سه جاده به سرزمین باختر منتهی می‌شدند.

در منابع چینی باستان به‌صورت: Kau-fu/کاو-فو در منابع چینی بجای‌مانده از سدهٔ پنجم میلادی و نوشته‌های هوان‌تسنگ، زائر چینی، آمده‌است و بدیهی است که این نام هم رونویسی از نام محلی کابورا بوده.

Jep-poʿ-lo/جِپ‌پولو، نام چینی باستانی سرزمین گندهارا تا قبل از آمدن هفتالیان در سدهٔ چهارم میلادی. یوزف مارکوارت، خاورشناسی نامدار آلمانی این نام را برگرفته از شکل -ǰābul/ژابُل که همان کابُل امروزی باشد، می‌داند و می‌گوید بر روی سکه‌های هندی بجای‌مانده از همان دوره لقب ṣāhi ǰawūwlaḥ/ǰabula (احتمالاً به‌معنای 'پادشاه ژَووله/ژَبُله') دیده می‌شود.^[۷]

در منابع اولیهٔ اسلامی به‌صورت: کابُلِستان، نام سرزمینی در حوزهٔ فوقانی رود کابل آمده‌است، که در به‌طور مبهم به عنوان سرزمینی بین بامیان در غرب و لغمان در شرق توصیف شده‌است.

مقدسی، جغرافیادان سدهٔ چهارم هجری (دهم میلادی)، تمام سرزمین‌های شمال غزنه و زابُلِستان که شامل درهٔ لوگر باشد را جزئی از کابلستان دانسته‌است. در همین دوره بود که نام کابل به جای اشاره به کُل سرزمین کابلستان، تنها برای اشاره به شهر کابل استفاده شد.

در سال ۱۹۶۴ میلادی، قلب سرزمین کابلستان تبدیل به ولایت کابل شد.^[۵]

جغرافیا[ویرایش]

ولایت کابل در شمال غرب با پروان، در شمال شرق با کاپیسا، در شرق با لغمان، در جنوب شرق با ننگرهار، در جنوب با لوگر و در جنوب غرب با ولایت میدان وردک سرحد مشترک دارد. ولایت کابل دارای ۴۵۸۵ کیلومتر مربع پهناوری بوده و بیشتر از نصف (۵۶٫۳٪) آن کوها و دشت‌های ناهموار تشکیل می‌دهد و یک بر سه حصه آن (۳۷٫۷٪) را زمین هموار تشکیل می‌دهد.

رشته‌کوه‌های پغمان در غرب، کوه قوروغ در جنوب غرب، کوه شیر دروازه، آسمایی و علی‌آباد در مرکز، کوه صافی در شمال شرق و سلسله‌های جنوب شرق بگرامی، شینه، لته‌بند و تنگ غارو کوه‌های مهم ولایت کابل را تشکیل می‌دهد. تپه بی‌بی مهرو، تپه مرنجان، تپه تاج بیک، قلعه بلند و کلوله‌پشته از همواری اراضی می‌کاهد. بلندترین قله ولایت یعنی کوه پغمان ۴۷۰۰ متر ارتفاع دارد و بلندی دیگر کوه‌های این ولایت از ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متر است. باقی اراضی هموار کابل دارای خاک‌های رسوبی قابل کشاورزی است.^[۸]

دریای کابل شهر شهر را بدو حصه تقسیم می‌کند. چندین پل برای عبور و مرور مردم روی دریا ساخته شده‌است که نامدارترین آنها پل خشتی، پل باغ عمومی، پل شاه دوشمشیره و پل محمود می‌باشند. نظر به تغییرات اقلیمی، از قرن ۲۱ یکم بدینسو این دریا بیشتر سال خشک می‌باشد و تنها در زمستان و بهار پرآب می‌باشد. دریاچهٔ بزرگی درون‌شهری بنام دریاچه حشمت خان در پهلوی بالاحصار وجود دارد.^[۹] این مرداب استراحتگاه هزاران پرندهٔ است که بین شبه قاره هند و سیبری پرواز می‌کند. در سال ۲۰۱۷، دولت این دریاچه را منطقه حفاظت شده اعلام کرد.^[۱۰] دیگر دریاچه بزرگ کابل قرغه است که در ۹ کیلومتری شمال غربی شهر واقع شده‌است. این دریاچه مکان دلپذیری برای مردم محل و گردشگران می‌باشد.^[۱۱]

آلودگی هوا بزرگ‌ترین مشکل شهر در فصل‌های زمستان می‌باشد، که عامل آن استفاده از سوخت‌های فسیلی بی کیفیت توسط باشندگان شهر می‌باشد.^[۱۲][۱۳]

آب و هوا[ویرایش]

آب و هوای کابل، تابع وضع عمومی کشور افغانستان است. از آنجا که این کشور تقریباً در وسط آسیا واقع است، پس عرض و طول جغرافیائی، ارتفاع، امتداد کوه‌ها و دوری از دریا از عواملی هستند که در آب و هوای افغانستان تأثیرگذار هستند.

با وضع جغرافیائی که افغانستان دارد مناطق مختلف آن آب و هوای گوناگون دارد و کابل هرچند از دریا بسیار دور و تابع آب و هوای بری است، اما توازن در فصول چهارگانهٔ آن برقرار است و هر سه ماه تغییر فصل به صورت منظم پیدا می‌شود. فصل بهار از ماه حمل (مارس، آوریل) آغاز می‌شود و تا پایان جوزا (می، ژوئن) منظماً ادامه دارد. در این فصل می‌توان آن را فصل نمو و انبساط خواند. از ماه سرطان (ژوئن، ژوئیه) تا آخر سنبله (اوت، سپتامبر) و هنگام تابستان گرم‌ترین ایام کابل به‌شمار می‌رود. در ماه میزان (سپتامبر و اکتبر) خزان آغاز می‌گردد و تا پایان ماه قوس (نوامبر، دسامبر) ادامه دارد. خزان فصل برداشتن محصول و جمع‌آوری میوه‌است و کابل از این حیث در این فصل امتیاز فراوانی دارد. سه ماه اخیر سال، جدی (دسامبر، ژانویه)، دلو (ژانویه، فوریه) و حوت (فوریه، مارس) فصل زمستان کابل است که سرمای بسیار و بارش برف تا پایان آن ادامه می‌یابد. داده‌های اقلیمی کابل به قرار ذیل است:

پیشینه[ویرایش]

تاریخچه کابل به بیش از ۳٬۵۰۰ سال قبل برمی گردد. کابل مرکز رشد و توسعه دین‌های زرتشتی سپس بودایی و هندوئیسم می‌باشد. نظر به سوابق مطالعات موزه انگلیس کابلشاهان یا ترک‌شاهیان از اولین خاندانی بودند که کابل را مرکز فرمانروایی شان قرار داده، تجارت با هند و جاده ابریشم را تحت کنترل گرفتند. در زمان کابلشاهیان کابل رشد کرده و شکوفا شد. شاهان کابل دیوار و استحکامات دفاعی کابل را افزایش دادند که بعدها در زمان حمله اعراب بسیار مؤثر واقع شد. باید در نظر داشت که اعراب کنترل شهر کابل را به‌دست گرفته نتوانستند و کابل توسط یعقوب لیث به‌صورت نیمه و سلطان محمود غزنوی به‌طور کامل فتح‌گردیده، فرمانفرمایی خاندان کابلشاهان را نقطه پایان گذاشتند.

در قرن هفتم میلادی و در زمان ظهور اسلام کابل مورد هجوم اعراب قرار گرفت اما به آرامی توسط کابلشاهان پس گرفته شد. در پی تضعیف کابلشاه در قرن نهم، کابل توسط یعقوب لیث صفاری فتح گردیده به‌دنبال آن سامانیان و متعاقباَ در قرن یازدهم زیر سلطه سلطان محمود غزنوی درآمد. پس از آن بخشی از سلطنت غوریان شده به‌دنبال آن تحت هدایت چنگیزخان مورد حمله مغولان قرار گرفت. در قرن چهاردهم میلادی دوباره مورد حمله تیمور قرار گرفت و در سال ۱۵۰۴ تحت سلطه بابر درآمد. بابر کابل را به پایتخت خود مبدل ساخت و در دوران بعد از شهرهای مهم امپراطوری مغول گردید. در سال ۱۵۲۵ بابر در مورد کابلستان نوشت:

در کابلستان قبایل مختلف و مردمان مختلفی وجود دارد. در دره‌ها و دشت‌های آن ترکان، ایماق‌ها و اعراب زندگی می‌کنند. در شهرها و قسمت اعظم روستاهای آن، مردمی بنام تاجیک زندگی می‌کنند (بابر تاجیک‌ها را با نام ستارت‌ها نبشته است). بسیاری از روستاها و مناطق اطراف توسط پشه ای، پراچی‌ها، برکی‌ها و افغانها اشغال اشغال گردیده‌است. در غزب آن، قبایل هزاره و نکودری سکونت دارند که بعضی‌هایشان به زبان مغولی صحبت می‌کنند. در شمال شرقی و کافرستان، محل زندگی مردم کاتور و گبرک است. یازده یا دوازده زبان مختلف در کابل صحبت می‌شود: من جمله عربی، فارسی، ترکی، مغولی، هندی، پشتو، پشه ای، پراچی، گبری، برکی و لامغانی …^[۱۵]

— بابرنامه ۱۵۲۵ میلادی

اقتصاد[ویرایش]

زراعت، مالداری، تجارت، خدمات و صنایع اقتصاد این ولایت را تشکیل می‌دهد. ۱۶٫۵٪ مردم کابل در زراعت، ۱۶٫۹٪ آن‌ها در صنعت، معادن و ساختمان، ۵۰٫۱٪ در بخش خدمات و ۱۶٫۱٪ آن در ادارات دولتی مصروف می‌باشند.

زراعت[ویرایش]

بخش زراعت ولایت کابل شامل ۷۲ فیصد میوه، ۱۷ فیصد حبوبات، ۱۰ فیصد سبزیجات و یک فیصد کرافس میی‌باشد. محصولات عمده زراعتی این ولایت را گندم، جو، جواری، پیاز و کچالو تشکیل می‌دهد. حبوبات خاصتا گندم و کچالو محصولات عمده این ولایت است، درحالی‌که مقدار زیادی از گندم در داخل کشور به مصرف می‌رسد اما بازهم ضروریات داخلی را مرفوع نمی‌نماید. ۶۸٪ باغستان‌های کابل را انگور و ۳۰٪ آن را سیب، زردآلو، آلوبالو و توت شامل می‌شود.

صنعت[ویرایش]

بزرگ‌ترین قطب صنعتی کابل در ناحیه ۹ و در شمال دریای کابل در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی واقع شده‌است. حدود ۶ کیلومتری بالاشهر کابل، در زمینی حدود ۹ هکتار در بگرامی با جدیدترین امکانات که به تاجران اجازه کسب و کار را در آنجا می‌دهد، تکمیل شده‌است. این پارک مدیریت حرفوی در زمینه نگهداری روزانه جاده‌ها، سرک‌های داخلی، زمین‌های عادی، زمین‌های پارک، زنگ خطر ۲۴ ساعته و کنترل به رفت و آمد موترها و اشخاص دارد. کارخانه‌های که آنجا فعالیت دارند شامل: کارخانه ۲۵ میلیون دالری حبیب گلزار نماینده رسمی تولید انحصاری کوکاکولا در افغانستان و نماینده رسمی شرکت تویوتا افغانستان و نماینده رسمی محصولا نستله در افغانستان، کارخانه نوشابه‌های غیر الکولی الکوزی، کارخانه شیر قوت، و….^[۱۶]

مردم[ویرایش]

کل جمعیت ولایت کابل ۵٬۳۸۵٬۵۲۶ نفر است که حدود ۸۵٫۹ درصد آنها در مناطق شهری (عمدتا کلان‌شهر کابل) زندگی می‌کنند در حالی که ۱۴٫۱ درصد باقیمانده ساکنان روستایی هستند. این یکی از متنوع‌ترین ولایت‌ها از نظر قومی است.^[۱۷] شهر کابل چند قومی است. تخمین سال ۲۰۰۳، ۵۰٪ تاجیک‌ها، ۲۰٪ هزاره‌ها، ۲۰٪ پشتون‌ها، ۱۰٪ از دیگر گروه‌ها تشکیل شده‌اند.^[۱۸] پارسی دری زبان اصلی استان و شار کابل است و توسط تمام اقوام در کابل مورد استفاده قرار می‌گیرند. شمار سیک‌های کابل در دهه ۷۰ میلادی، بیش‌از ۱۷۰٬۰۰۰ نفر گزارش شده‌بود که مراسم مذهبی شانرا در خیابان‌ها جشن می‌گرفتند؛ در جریان جنگ‌های داخلی خیلی از آنها به هندوستان رفتند و امروز تعداد کمی از آنها که باقی مانده‌اند، در دولت پیشین حق فرستادن یک نماینده در پارلمان افغانستان را داشتند.

ترابری[ویرایش]

• هوایی:

فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی (فرودگاه بین‌المللی کابل) ۲۵ کیلومتر (۱۶ مایل) از مرکز کابل فاصله دارد، که عموماً فرودگاه اصلی کشور می‌باشد. این فرودگاه قطب هواپیمایی ملی افغانستان، هواپیمایی آریانا افغان، هواپیمایی بین‌المللی افغان جت، ایست هوریزن ایرلاینز، کام ایر، خطوط هوایی پامیر و خطوط هوایی صافی است. دیگر شرکت‌های هواپیمایی منطقه مانند، ایر ایندیا، اسپایس جت، فلای دبی، هواپیمایی امارات، گلف ایر، ماهان ایر، هواپیمایی بین‌المللی پاکستان و ترکیش ایرلاینز نیز برنامه‌های منظم پرواز به این فرودگاه دارند. چند ترمینال بین‌المللی توسط کشور ژاپن در سال ۲۰۰۸ ساخته و راه اندازی شد.

• جاده:

بزرگراه ۷۶ آسیا کابل را به سمت شمال به سمت چاریکار، پل خمری و مزارشریف متصل می‌کنند. تحت پروژه بهبود بهره‌وری حمل و نقل شهری کابل که در سال ۲۰۱۴ و با حمایت بانک جهانی امضا شد، این شهر شاهد بهبودهای گسترده‌ای در وضعیت جاده‌ها، از جمله ساخت پیاده‌روهای جدید برای عابرین پیاده، سیستم فاضلاب، برق و آسفالت سطح جاده‌ها خواهد بود. این پروژه تا ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ ادامه داشت. وسایل نقلیه شخصی از سال ۲۰۰۲ در کابل در حال افزایش است، از سال ۲۰۱۳ حدود ۷۰۰٫۰۰۰ اتومبیل ثبت شده که ۸۰٪ اتومبیل‌ها، تویوتا کرولا است.^[۱۹]

رسانه[ویرایش]

۱۳۴ رسانه گروهی شامل آژانس خبری، تلویزیون، رادیو، روزنامه، هفته نامه، ماهنامه و مجله در ولایت کابل فعالیت دارند که نسبت به سایر ولایات کشور خیلی چشمگیر می‌باشد. ولایت کابل ۳۰ کانال تلویزیونی، ۳۴ دستگاه رادیویی، ۱۴ روزنامه، ۳۷ هفته‌نامه، ۴ نشریه دوهفته‌نامه‌ای، ۴ ماه‌نامه، ۴ مجله و هشت آژانس خبری فعالیت دارد. تلویزیون‌های ملی، طلوع آریانا و آرزو، پربازدیدترین کانال‌های تلویزیونی کابل و افغانستان است، روزنامه اطلاعات روز بهترین روزنامه کابل، آژانس خبرگزاری پژواک و رادیو اراکوزیا موفق‌ترین گروه‌های رسانه‌ای افغانستان در کابل می‌باشند.

واحدهای اداری[ویرایش]

پهناوری ولایت کابل ۴٬۵۵۸ کیلومتر مربع است و دارای ۱۵ ولسوالی (شهرستان) است که قرار ذیل است:

فهرست والیان[ویرایش]

شماره	تصویر	والی	دوره	جزئیات
۱		شاه قاضی سرور خان	۱۹۰۱	پدر بزرگ حبیب‌الله خان، پادشاه افغانستان[۳۷]
۲		محمد خان بارکزی	۱۹۱۹ ۱۹۲۰
۳		محمد موسی هوتک
۴		افضل اکرم	۱۹۸۶ ۱۹۹۰	دکتر افضل اکرم در پایان کار اش سال ۱۹۹۰ به عنوان معین شهرداری کابل تعیین شد.
۵		تاج محمد مجاهد	۲۰۰۴
۶		دین محمد	۲۰۰۴ ۲۰۰۹
۷		ذبیح‌الله مجددی	ژوئیه ۲۰۰۹ مارس ۲۰۱۱
۸		احمد الله علیزی	آوریل ۲۰۱۱
۹		عبدالجبار تقوا	۱۳۹۱
۱۰		حامد اکرام اکرام
۱۱		محمد یعقوب حیدری	۸ سنبله/شهریور ۱۳۹۶ کنونی

پانویس[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

• ولایت‌های افغانستان
• فهرست والیان کنونی افغانستان

پیوند به بیرون[ویرایش]

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ولایت کابل دارد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ولایت کابل موجود است.