میرزا ابوطالب زنجانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

میرزا ابوطالب زنجانی
اطلاعات شخصی
زاده	فخرالدین محمد موسوی زنجانی ۱۸ ذی‌القعده ۱۲۵۹ زنجان، ایران
آرامگاه	آرامگاه شیخ بهایی، مشهد

میرزا ابوطالب زنجانی (۱۲۵۹ ه‍.ق – ۱۳۲۹ ه‍.ق) عالم اصولی و فقیه امامی بود. او با علمای اعلم هم‌عصر خود مانند آخوند خراسانی مخالفت آشکار می‌کرد و برخلاف روحانیون مشروطه خواه مانند سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی در مقابل انقلاب مشروطه از محمدعلی‌شاه حمایت می‌نمود و با سفارت انگلیس روابط خوبی داشت.^{[نیازمند منبع]}

زندگی[ویرایش]

فرزند میرزا ابوالقاسم زنجانی. در ۱۸ ذی‌القعده ۱۲۵۹ (۱۲۱۹ خورشیدی) در زنجان متولد شد. خاندان پدری او از دوران صفویه مقام مرجعیت و قضاوت شهر زنجان را داشتند. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش آغاز کرد و سپس رهسپار قزوین شد. در ۱۲۷۸ به نجف رفت و در درس مرتضی انصاری و شیخ راضی شرکت کرد. او از برجسته‌ترین شاگردان سید حسین کوه‌کمری تبریزی بود، چهارسال از درس کوه‌کمری بهره‌برد و از او اجازهٔ اجتهاد گرفت. در سنّ چهل‌سالگی به ایران بازگشت و در تهران اقامت گزید. جایگاه علمی و تبحر او در شاخه‌های متفاوت علوم دینی، سبب شد در اندک مدتی در زمرهٔ علمای مشهور تهران درآید.

او بیش‌تر وقت خود را به تألیف کتاب و تدریس گذراند. او هرچند از مجالس درس خارج فقه خود برای تبلیغ اصول دموکراسی و حقوق بشر و تعریف از پیشرفت‌های کشورهای اروپایی بهره می‌برد و شاگردانش را تشویق به آزادی‌خواهی می‌کرد، اما مخالف انقلاب مشروطه بود و در دربار محمدعلی شاه در مخالفت برای بی اثر کردن فتاوای علمای نجف مانند آخوند خراسانی و علمای مشروطه خواه در ایران مانند سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی، فتوا می‌داد.^[۱]

زنجانی از آغاز سکونت در تهران رفته رفته با دربار قاجار ارتباط پیدا کرد، تا جایی که مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه برای استخاره به او مراجعه می‌کردند. محمدعلی شاه در استبداد صغیر، مجلس شورای ملی را با استخارهٔ او به توپ بست.^[۲] او در دورهٔ مشروطه، به صف سلطنت‌طلبان پیوست و از عین‌الدوله حمایت کرد. زنجانی در ۱۵ ربیع‌الاول ۱۳۲۹ (۲۴ اسفند ۱۲۸۹ خورشیدی) در سن شصت و نه سالگی در تهران درگذشت و در مشهد در کنار مزار شیخ بهایی دفن شد.^[۳]

زنجانی از معدود روحانیون عصر قاجار بود که از دانش عربی خود برای ترجمهٔ متون عربی به فارسی استفاده کرد.^[۴] او علاوه بر فارسی و آذری، با زبان‌های فرانسه، عربی و ترکی استامبولی آشنایی داشت. وی با نظریات متفکران اروپایی هم‌عصر خود، از جمله توماس مالتوس و داروین آشنا بود و در بعضی تألیفات خود مطالبی پیرامون آراء این متفکران آورده‌است.^[۴] محکمهٔ شرعی او محل رسیدگی به دعاوی قضایی سفارت بریتانیا بود و احکامی که وی در آنجا صادر می‌کرد اعتبار زیادی داشت.^{[نیازمند منبع]}

اتحاد اسلام[ویرایش]

زنجانی روابط نزدیکی با سید جمال‌الدین اسدآبادی داشت.^[۵] او خواستار اتحاد دنیا اسلام بود و پیشوایی عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی را برای اتحاد اسلام پذیرفته بود. وی برای یافتن نقاط مشترک به مطالعه در عقاید فرقه‌های مختلف اسلامی پرداخت و برای آشنایی با اصول وهابیت مدتی در مکه زندگی کرد.^[۶] او در زمان سلطنت مظفرالدین شاه مرکز اتحاد اسلام در ایران شمرده می‌شد، چنان‌که سِر آرتور هاردینگ، وزیرمختار انگلیس در ایران در بین سالهای ۱۹۰۰ و ۱۹۰۵ (مصادف با سال‌های میانی سلطنت مظفرالدین شاه) می‌نویسد:

«چنان‌چه سابقاً نیز اشاره کرده‌ام، عالم‌ترین و روشنفکرترین روحانی شیعه که در تهران دیدم میرزا ابوطالب بود که غالباً با وی بحث‌هایی دربارهٔ الهیات و سیاست داشتیم. عقیدهٔ شخصی من این است که میرزا ابوطالب در همان خط مشی مورد نظر سلطان عبدالحمید، اتحاد اسلام، کار می‌کرد؛ زیرا با اینکه خودش زیاد به اصول و مبانی نقشه عبدالحمید ایمان نداشت ولی این نکته را خوب تشخیص داده بود که وجود یک مدرک محکم و آشکار از همبستگی مسلمانان جهان، قدرت و نفوذ پیروان این دین را تقویت خواهد کرد.»

در گزارش‌های محرمانه سفارت بریتانیا از میرزا ابوطالب با عنوان «مرکز خفیه اتحاد اسلام» یاد شده‌است.^[۶]

واقعه میدان توپخانه[ویرایش]

در واقعه میدان توپخانه که به کودتای صغیر معروف است تعدادی از روحانیان مخالف مشروطه، شامل شیخ فضل‌الله نوری، سید علی یزدی، میرزا ابوطالب زنجانی، ملا محمد آملی و دیگران که با دربار محمد علی شاه رفت‌وآمد داشتند همراه با قاطرچیان و مشتی‌ها در زیر چادرهایی که در میدان احداث شده بود جمع و علیه مشروطه فعالیت می‌نمایند. روز بعد روحانیان فوق حضور شاه رسیده و میرزا ابوطالب اظهار می‌دارد:

من از علم جنگ بی‌خبر نیستم اگر امر کنید یک توپ شرپنل ببرند در بیرون دروازه شمیران سوار کرده به بهارستان شلیک نمایند.^[۷]

هرچند میرزا ابوطالب از مخالفان مشروطه بوده ولی مردی بافهم و دوراندیش بود و بنظر می‌رسد وی را مردم عوام و هوچی بزور به میدان آورده بودند.^[۸]

آثار[ویرایش]

• احکام اوانی الذهب و الفضه
• ایضاح السبل در الترجیح و التعادل
• تحفة القاصد
• رشحه الخواطر در احتیاط و توقف
• التنقید در احکام التقلید
• غایه المرام در احکام الصیام
• مرآة العصر
• الکفایهٔ فی درایه
• المقابیس فی اصول الفقه
• مناسک الحج
• حکم الربا در جمیع الادیان
• تسامح
• الذخیره در علم درایت
• رشحة الخاطر در فساد مقالات اخباریّه
• الحق المصاب
• مقابس الانوار در اصول
• المقلة العبراء در مقتل خامس اصحاب کساء
• طیف الخیال^[۳]
• کیمیای سعادت (ترجمهٔ آزاد از طهاره‌الاعراق اثر ابن مسکویه، از زبان عربی به زبان فارسی)^[۴][۹]
• سیاحتنامه (ترجمه از زبان فرانسه به زبان فارسی)^[۱۰]

جستارهای وابسته[ویرایش]

• استخاره‌های محمدعلی‌شاه

منابع[ویرایش]