خط مانوی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

الفبای مانوی
خط منانی (مانوی) بازسازی‌شده توسط ابن ندیم در الفهرست
نوعابجد
زبان‌هاایرانی میانه مانوی
دورهٔ زمانیسده ۳ – سده ۱۰ (میلادی)
سامانهٔ مادر
ایزو ۱۵۹۲۴Mani, 139
دامنه یونیکدU+10AC0–U+10AFF
Final Accepted Script Proposal

خط مانوی دبیره‌ای بود که به دست مانی پیامبر آیین مانوی و از روی خط سریانی (سطرنجیلی) پدیدآورده بود. در اثرهای به جا مانده از آیین مانوی بیش از همه از این خط بهره برده شده‌است و همچنین این خط یکی از نخستین دبیره‌هایی که مانویان بدان می‌نوشتند نیز بوده‌است.

ابن ندیم در الفهرست آن را منانی خوانده و دربارهٔ آن سخن رانده‌است و برخی از حرفهای آن را بازسازی نموده‌است. وی این خط را آمیزه‌ای از فارسی و سریانی می‌داند؛ و شمار حرفهای آن را نیز بیش از الفبای عربی می‌داند. به گفته وی مردم ورارود و سمرقند نیز که در نوشته‌های دینی خود از این دبیره بهره می‌بردند آن را خط دینی می‌نامیدند. ابن ندیم همچنین این دبیره را خط رازآمیز می‌خواند.[نیازمند منبع]

در یافته‌های باستان‌شناسان نمونه‌هایی از این خط در ترکستان چین به دست آمده‌است. این خط برای نوشتن زبانهای پارسی میانه، پارتی، سغدی و گاه ایغوری به کار می‌رفته‌است.

بررسی اجمالی[ویرایش]

متن‌های مانوی باستان با یک الفبا که هنوز با نام سریانی-آرامی شناخته می‌شود پدیدار گشته‌اند و این نوشته‌ها بعدها به‌عنوان متن‌های سریانی/آرامی طبقه‌بندی شده‌اند. نوشته‌های بعدی که از خط مانوی برای ایجاد استفاده کرده‌اند، در ادبیات سه قوم زبان برگزیدهٔ ایرانی میانه تأیید شده‌اند:

سامانهٔ مانوی از مشمولیت بالایی از واژه‌نگاشتها و اندیشه‌نگاشتهای زبان سامی ارث‌برده از آرامی سلطنتی مجلس که از مشخصه‌های ضروری سامانهٔ پهلوی است برخوردار نیست. علاوه بر این، املای مانوی کمتر محافظه‌کار یا تاریخی و رابطهٔ نزدیک‌تر با تلفظ امروزی دارد: برای مثال؛ کلمه‌ای مانند «آزاد»، ʼčʼt در پهلوی نوشته می‌شد، ولی ʼʼzʼd در مانوی فارسی میانه در همان زمان.

خط مانوی خطی نبود که فقط برای ارائه کردن نوشته‌های مانوی به‌کار برود. وقتی که نوشتار در سغدی، که غالباً مورد بود، کتاب‌های مقدس مانوی مکرراً از الفبای سغدی (خط اویغور) استفاده می‌کردند.

در سدهٔ نوزدهم میلادی، هیئت‌های اعزامی آلمانی عددی از نوشته‌های مانوی در بولاییق روی جادهٔ ابریشم در نزدیکی تورپان در مکانی که شین‌جیانگ امروزی در آن قرار دارد، کشف کردند. بسیاری از این نوشته‌ها، امروزه در برلین محافظت می‌شوند.

حروف[ویرایش]

این الفبا همانند سایر خط‌های ابجد از راست به چپ نوشته می‌شود و واکه ندارد.

جدول حروف الفبای مانوی، همراه با معادل لاتین آنها.

یونی‌کد[ویرایش]

الفبای مانوی (U+10AC0–U+10AFF) در ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ با انتشار نسخهٔ ۷٫۰ به استاندارد یونی‌کد افزوده‌گشت.

منابع[ویرایش]

  • الفهرست - ابن ندیم
  • هانس یواخیم کلیم‌کایت؛ هنر مانوی؛ برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور؛ ویراست دوم؛ شابک ‎۹۶۴-۸۳۳۲-۱۲-۶
  • ایرانیکا، MANICHEANSCRIPT

پیوند به بیرون[ویرایش]