اصلی و کرم - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

اصلی و کَرَم‌ یک داستان عاشیقی آذربایجانی است. روایت‌های گوناگون از آن در فرهنگ و ادبیات کشورهای ایران،^[۱] جمهوری آذربایجان، روسیه، گرجستان، ترکیه و برخی کشورهای آسیای میانه رواج دارد، در اوایل سدهٔ دهم قمری‌/ شانزدهم میلادی به وجود آمده و از همین زمان به بعد در میان مردم ایران، قفقاز، آسیای میانه و آسیای صغیر رواج یافته‌است. کَرَم مسلمان عاشق دختری مسیحی (اصلی) می‌شود. اقوام دختر در مخالفت با این عشق فرامذهبی مهاجرت می‌کنند. کَرَم ۱۱ سال به دنبال اصلی می‌گردد. دست آخر، هنگامی که دو عاشق به هم می‌رساند، کَرَم تحت تأثیر طلسم قاراملیک پدر اصلی آتش می‌گیرد. آواز یانیخ کَرَم که فی البداهه توسط اصلی خوانده می‌شود یکی از ارکان هنر عاشیقی است.^[۲]

رمان یا واقعیت[ویرایش]

پژوهشگران بر این باورند که خاستگاه اصلی این افسانه آذربایجان بوده‌است. برخی دیگر معتقدند اصلی (معشوق) و کرم (عاشق)، قهرمانان داستان، در اواخر سده دهم قمری‌/شانزدهم میلادی می‌زیسته‌اند و این داستان در حدود یک قرن پس از آنها شکل گرفته‌است. در بیشتر روایات قفقاز، خاستگاه افسانهٔ اصلی و کرم شهر گنجه یاد شده‌است. چون در زمان حکومت صفویه این داستان شکل گرفته و چون تبریز در دوران صفویه پایتخت ایران بوده و بعد قزوین و در نهایت اصفهان به پایتختی برگزیده شده‌است، بنابراین اساس داستان نیز از آذربایجان و تبریز شکل گرفته و توسط نقالان حکومتی همزمان با انتقال پایتخت به اصفهان، به این شهر منتقل می‌شود. با این حال در حال حاضر اهالی قراملک تبریز در ایران و روستای کرملی گنجه در جمهوری آذربایجان مدعی وجود مزار این دو اسطوره می‌باشند.

اظهار نظرها[ویرایش]

بانارلی، پژوهشگر معاصر ترک، می‌گوید اساس این داستان از شعرهای سراینده و نوازندهٔ عاشیق به نام کرم دربارهٔ زندگی خود او بوده و به مرور زمان به صورت افسانه‌ای رواج یافته‌است. همچنین به روایت دیگری کرم پسر عنقال‌بیک^[۳] بوده‌است و در روایت ترکمنی و خراسانی که قرائن و شواهد نزدیکی واقعیت دارد، حوادث داستان در محله قاراملیک یا قره ملیک تبریز روی داده‌است، که به گفته اهالی بومی قراملک تبریز، باغ منتسب به قاراملیک پدر اصلی، گوللو باغ هنوز در این منطقه پابرجا می‌باشد.

هرچند که این افسانه در میان مردم مناطق مختلف از جمله ترکمن‌ها، ترک‌ها، ازبک‌ها و قزاق‌ها به صورت‌های گوناگون نقل می‌شود، در تمامی آن‌ها مایهٔ اصلی داستان و قهرمانان آن یکی است. در متن داستان اصلی و کرم، نظم و نثر در هم آمیخته‌است. «عاشیق‌ها» هنگام نقل داستان، قسمت‌های منظوم را همراه ساز به آواز می‌خوانند.

سروده‌هایی از این داستان در برخی از جُنگ‌ها و مجموعه‌های خطی مضبوط است و روایاتی از آن نیز به چاپ سنگی انتشار یافته‌است. پس از ترویج چاپ سربی در دوران حکومت عثمانی، نخستین متن بازنویسی شدهٔ اصلی و کرم توسط احمد راسم (۱۳۵۱ ق / ۱۹۳۲ م) آمادهٔ چاپ شد.

هنرمندان کشورهای مختلف براساس افسانه اصلی و کرم که در میان اقوام مختلف به صورت نماد و تمثیل عشق پاک درآمده‌است، منظومه‌ها، داستان‌ها و نمایشنامه‌های بسیاری ساخته و پرداخته‌اند. ناظم حکمت، شاعر معاصر ترک با الهام از این داستان منظومهٔ کرم گیبی را سروده‌است و خاچاطور آبوویان (۱۲۶۴ ق / ۱۸۴۸ م) نویسنده ارمنی داستان «دختر ترک» و نریمان نریمانف داستان «بهادر و سونا» را براساس آن نوشته‌اند.

یکی از معروف‌ترین آثاری که براساس این افسانه پدید آمده، اپرای اصلی و کرم است که در ۱۹۱۲ توسط عزیر حاجی‌بیگف (۱۸۸۵ – ۱۹۴۸) موسیقیدان و آهنگساز آذربایجانی تصنیف شده و شهرت جهانی پیدا کرده‌است.

به هرحال اصلی و کرم از داستان‌های مشهور ترک‌ها به‌خصوص آذربایجانی‌ها است و جایگاهی به خصوص در ادبیات شفاهی ترکی آذربایجانی دارد. اصلی همان مریم مسیحی، معشوقهٔ کرم عاشق مسلمان داستان است که قاراملیک پدر مریم بخاطر تعصب دینی مانع این عشق می‌شود.

فرض دیگر این است که اساس داستان و وقوع آن به دوران پیش از میلاد مربوط است.^[۴] چون قهرمانان اصلی یعنی اصلی و کرم از شاهزادگان بوده و نیای هر کدام حاکم منطقه‌ای از شمال و شمال غربایران بودند و بخاطر سرنوشت اندوهبار و همچنین به سبب منزلت اجتماعی خاندان «کرم» و «اصلی» در حافظهٔ تاریخ ثبت و باقی‌مانده‌اند.

ثبت در میراث ملی[ویرایش]

داستان اصلی و کرم با محوریت منطقه قراملک تبریز در سال ۱۳۹۱ توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی در فهرست میراث ناملموس آثار ملی کشور جمهوری اسلامی ایران ثبت ملی گردید.^[۵]

پانویس[ویرایش]

↑ ترک‌های ایران
↑ «The Role of Education as a Tool in Transmitting Cultural Stereotypes Words (Formal's):The Case of "Kerem and Asli" Story» (PDF). International Journal of Humanities and Social Science. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 75 (کمک)
↑ بیک اخلاط، شهری در آسیای صغیر
↑ مثلاً داستان شیرین و فرهاد که به سبب اسامی این دو عاشق و معشوق همه بر این باورند که پیش از اسلام یا میلاد مسیح بوده.
↑ ««اصلی و کرم» ثبت ملی شدند». خبرگزاری ایسنا. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۲.

منابع[ویرایش]

دائرةالمعارف بزرگ اسلامی جلد نهم - قصهٔ عاشقانه اصلی و کرم
روزنامهٔ جام جم

جستارهای وابسته[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]

قسمت‌هایی از متن داستان اصلی و کرم به ترکی آذربایجانی

[1] ترک‌های ایران

[2] «The Role of Education as a Tool in Transmitting Cultural Stereotypes Words (Formal's):The Case of "Kerem and Asli" Story» (PDF). International Journal of Humanities and Social Science. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 75 (کمک)

[3] بیک اخلاط، شهری در آسیای صغیر

[4] مثلاً داستان شیرین و فرهاد که به سبب اسامی این دو عاشق و معشوق همه بر این باورند که پیش از اسلام یا میلاد مسیح بوده.

[5] ««اصلی و کرم» ثبت ملی شدند». خبرگزاری ایسنا. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۲۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

ن ب و بناهای تاریخی تبریز
آرامگاه‌ها	آرامگاه امیران چوپانی و سلاطین جلایری (دمشقیه) • آرامگاه امیران روادی، سلاطین سلجوقی و آق‌قویونلو (چهارمنار) • آرامگاه امیران قره‌قویونلو (پارک قله) • آرامگاه پیرحسن (اصلی و کرم) • آرامگاه پیر خاموش • آرامگاه علیشاه جیلانی (ارگ علیشاه) • آرامگاه جهانشاه قره‌قویونلو (مسجد کبود) • آرامگاه حمال • آرامگاه خواجه علی سیاهپوش • آرامگاه دو کمال (باغ کمال) • آرامگاه سلاطین ایلخانی (گنبد غازانیه) • آرامگاه شاه حسین ولی • آرامگاه غیاث‌الدین محمد (غیاث) • آرامگاه هفت‌تنان (مسجد حاج غفار) • گورستان چرنداب (مقبرةالوزرا) • گورستان سرخاب (مقبرةالشعرا) • گورستان گجیل (مقبرةالعرفا و آرامگاه انگجی) • گورستان مسجد کبود (موزه عصر آهن)
آموزشگاه‌ها	دارالفنون تبریز • دانشسرای تبریز (دانشگاه آذربایجان) • دبیرستان پروین (مدرسه مموریال) • دبیرستان فردوسی • ربع رشیدی • مدرسه انوشیروان • مدرسه اکبریه • مدرسه تومانیان • مدرسه حاج صفرعلی • مدرسه رشدیه • مدرسه سمیه (کنسولگری سابق آلمان در تبریز) • هنرستان وحدت
اداره‌ها	ایستگاه راه‌آهن تبریز • بنیاد فرهنگ، هنر و ادب آذربایجان (خانه پروین اعتصامی) • ساختمان اداره گمرک تبریز • ساختمان بانک ملی • ساختمان خلیفه‌گری (خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان) • ساختمان دفتر ثبت اسناد • کاخ استانداری آذربایجان شرقی (عالی‌قاپو) • کاخ شهرداری تبریز • کنسولگری سابق آلمان در تبریز
اقامتگاه‌ها	گراندهتل تبریز • مسافرخانه خورشید • مسافرخانه گیلان نو • مسافرخانه مشهد • مهمانپذیر دلگشای سلماس • مهمانپذیر رامسر • مهمانپذیر ژاله • هتل برق • هتل پارس • هتل پارس نو • هتل جهان‌نما • هتل کوثر • هتل هما
امامزاده‌ها	امامزاده حلیمه خاتون (مسجد خانم امامزاده چرنداب) • امامزاده دال ذال (ابراهیم و حذیفه) • امامزاده سید ابراهیم • امامزاده سید جمال (مسجد امامزاده راسته‌کوچه) • امامزاده سید حمزه (سرخاب) • امامزاده سید عبدالله (مسجد امام زین‌العابدین سیلاب) • امامزاده علی بن مجاهد (چهارمنار) • امامزاده عون بن علی (و زید بن علی)
بازارها	بازار تبریز (و تیمچه امیر، تیمچه حاج صفرعلی، تیمچه حاج محمدقلی، تیمچه مظفریه) • بازارچه سرخاب • بازارچه کره‌نی‌خانه • پاساژ جنب درب باغمیشه (کوچه حرمخانه)
باغ‌ها	ائل‌گلی • باغ فتح‌آباد • باغ کمال • باغ گلستان • باغ گنبدی • باغ و عمارت امیر (امیرکبیر) • باغ‌شمال • بوستان خاقانی (محوطه جوار مسجد کبود) • بوستان مفاخر تبریز (و آرامگاه باقرخان) • کوشک قائم‌مقام
برج‌ها	برج آتش‌نشان • برج خلعت‌پوشان
پل‌ها	پل آجی‌چای • پل بیلانکوه • پل حاجی عظیم • پل سنگی • پل عابر پیاده قاری • پل قاری • پل منجم‌باشی • پل منصور
جداره‌ها	جداره ارجمندی • جداره اهرابی • جداره پزشکیان • جداره ساختمان پیررضایی • جداره ساختمان جمشیدی • جداره ساختمان حمید اردبیلی • جداره ساختمان دکتر هوشیار • جداره ساختمان رمضانی • جداره ساختمان زفیری • جداره ساختمان علیوند و بلوریان • جداره ساختمان عهدنو • جداره ساختمان فهیمی • جداره ساختمان کرباسچی • جداره ساختمان نصیرزاده و امیرفاطمی • جداره علمداری • جداره فرشی علیپور • جداره کریمی • جداره کلافی • جداره مسافرخانه ایران • جداره مسافرخانه خیام • جداره مغازه‌های سنگی • جداره نوروزی • سردر باباخان • سردر و جداره ساختمان اکرامی • نمای خیابان امام (شماره‌های ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۸، ۹) • نمای دفترخانه شماره ۳۹
حمام‌ها	حمام بهار • حمام چرنداب • حمام حاج علی بابا • حمام سرهنگ • حمام سید گلابی • حمام شالچیلر • حمام شاهزاده • حمام شنب غازان • حمام شهریار • حمام مهدی‌خانی • حمام میرزا مهدی • حمام نخست • حمام نظافت • حمام نوبر
خانه‌ها	خانه اردوبادی • خانه ارفع‌الملک (و سردر و بدنه ضلع غربی خانه ارفع) • خانه استاد شهریار • خانه امیر • خانه امیرپرویز • خانه امیرفاطمی • خانه امیرنظام • خانه انصارین • خانه بلورچیان • خانه بنکداریان • خانه بهنام • خانه پاشایی • خانه پروین اعتصامی • خانه ثقةالاسلام • خانه حاج شیخ • خانه حداد • خانه حریری • خانه حسین‌زاده • خانه حمیدزاده رضوی • خانه حیدرزاده • خانه دکتر صحتی • خانه رحیمی • خانه رستگار • خانه رنگرز • خانه زمانی • خانه ساعتی • خانه ساوجبلاغی • خانه ستارخان • خانه سرخه‌ای • خانه سرکاراتی • خانه سلطان‌القرایی • خانه سلماسی • خانه سیلابی • خانه شربت‌اوغلی • خانه شربت‌زاده • خانه شهید فاخر • خانه شهیدنژادی • خانه شیخ محمد خیابانی • خانه صدقیانی • خانه صلح‌جو • خانه علوی • خانه علی مسیو • خانه عهدی • خانه فتحی • خانه فتح‌اله‌اف • خانه قالیچی • خانه قدکی • خانه کاوه • خانه کلکته‌چی • خانه کمپانی • خانه کوچه‌مشکیان • خانه گاسپاریان • خانه گنجعلی‌زاده • خانه گنجه‌ای‌زاده • خانه لاله‌ای • خانه مجتهدی • خانه مشروطه • خانه معبودی • خانه میرزا محمد ثقةالاسلام • خانه نعمت‌زاده • خانه میرزایی • خانه ناصح‌زاده • خانه نفیسی • خانه نقشینه • خانه نیشابوری • خانه نیکدل • خانه و باغ کلانتری • خانه واعظ • خانه هنر تبریز (ساختمان سابق کتابخانه مرکزی تبریز) • خانه هنرمندان تبریز (ختایی) • خانه هنگامی
دروازه‌ها	درب استانبول • درب باغمیشه • درب خیابان • درب سرخاب • درب شتربان • درب گجیل • درب میارمیار • درب نوبر
ساختمان‌ها	ساختمان اتحاد • ساختمان اعدادی • ساختمان انجمن خیریه ارامنه • ساختمان تاجر اردبیلی • ساختمان تامارا • ساختمان تجارتخانه نصیرزاده • ساختمان حیدرزاده • ساختمان دکتر شعاران • ساختمان سعادت • ساختمان علیوندی • ساختمان کتانچی • ساختمان کرباسی و صفرزاده • ساختمان لطفی • ساختمان مصباح و اخوان • ساختمان ناظم ذاکری • ساختمان نژادپرتوی
سینماها	سینما انقلاب (هتل کوثر) • سینما سعدی (۲۲ بهمن)
کارخانه‌ها	کارخانه آردسازی آراکلیان • کارخانه چرم‌سازی خسروی • کارخانه حوله برق لامع • کارخانه سالامبورسازی تبریز • کارخانه کبریت‌سازی توکلی • کارگاه سفال قابچی
کتابخانه‌ها	کتابخانه تربیت • کتابخانه کلکته‌چی • ساختمان سابق کتابخانه مرکزی تبریز
کلیساها	کلیسای انجیلی (پروتستان‌ها) • کلیسای سرکیس مقدس • کلیسای شوغاگات مقدس • کلیسای کاتولیک‌ها (عذرای توانا) • کلیسای مریم مقدس • کلیسای مریم ننه • کلیسای مسیحی آدونتیست
مسجدها	ارگ علیشاه (مسجد علیشاه) • مسجد آیت‌الله خسروشاهی • مسجد استاد و شاگرد (سلیمانیه) • مسجد اصفهانیان • مسجد الله‌وردی‌خان • مسجد امامزاده • مسجد امام جمعه • مسجد اندبیلی‌ها • مسجد ایپکچیلر (آیت‌الله اهری) • مسجد بنی‌هاشم • مسجد بهار (میل‌لی) • مسجد پل سنگی • مسجد ثقةالاسلام • مسجد جامع تبریز • مسجد چوپور عابدین • مسجد حاج آقابابا • مسجد حاج جعفردایی • مسجد حاج خلیل • مسجد حاج سید محمد مولانا • مسجد حاج صفرعلی • مسجد حاج علی‌النقی • مسجد حاج غفار • مسجد حاج غنی • مسجد حجت‌الاسلام • مسجد حسن پادشاه (اوزون حسن) • مسجد حضرت فاطمه • مسجد خلخالی • مسجد خونی • مسجد دال ذال • مسجد زاویه • مسجد زنجیرلی • مسجد سفید • مسجد سیدالمحققین • مسجد سید علی‌آقا • مسجد شهدا • مسجد شهید صدوقی (قله) • مسجد شهیدی • مسجد صاحب‌الامر (شاه تهماسب) • مسجد قراملک • مسجد قره‌باغی • مسجد قزلی (خزینه) • مسجد قزوینی‌ها • مسجد کبود (جهانشاه) • مسجد کریم خان • مسجد کلکته‌چی • مسجد کوچک • مسجد مجتهد (۶۳ ستون) • مسجد مصطفوی • مسجد مفیدآقا • مسجد مقبره • مسجد ملاکربلاییعلی • مسجد میدان مقصودیه • مسجد میرزا تقی • مسجد میرزا رستم • مسجد میرزا صادق (دینوری) • مسجد میرمحمدآقا
موزه‌ها	خانه موزه تمبر ایران (خانه مجتهدی) • موزه آذربایجان • موزه ادبی استاد شهریار (خانه استاد شهریار) • موزه ارامنه تبریز (کلیسای مریم مقدس) • موزه استاد بهتونی (مقبرةالشعرا) • موزه سفال (خانه علوی) • موزه سنجش (خانه سلماسی) • موزه شهرداری تبریز (کاخ شهرداری تبریز) • موزه صدا (خانه امیرپرویز) • موزه عصر آهن (گورستان مسجد کبود) • موزه قاجار (خانه امیرنظام) • موزه قرآن و کتابت (مسجد صاحب‌الامر) • موزه کارتون تبریز (مقبرةالشعرا) • موزه محرم (خانه دکتر صحتی) • موزه مطبوعات آذربایجان (خانه صلح‌جو) • نگارخانه حیدربابا (مقبرةالشعرا)
میدان‌ها	میدان ساعت • میدان صاحب‌آباد
یخچال‌ها	یخچال بیلانکوه • یخچال صادقیه • یخچال قائم‌مقام • یخچال لله‌بیگ
دیگر بناها	غسالخانه عموزین‌الدین • سقاخانه اهراب • کاروانسرای داش‌آتان • محوطه جلوی مسجد قزلی (خیابان تربیت)
رده