Toxa — Vikipediya

Toxa torpağı formalaşdırmaq, alaq otlarını ləğv etmək, torpağı təmizləmək və toxum köklərini yığmaq üçün istifadə edilən qədim və çox yönlü kənd təsərrüfatı və bağçılıq alətidir. Torpağın formalaşdırılmasına bitkilərin dibinin ətrafına qrunt yığmaq, dar şırımlar açmaq və toxum əkmək üçün dayaz xəndəklər qazmaq daxildir. Bir toxa ilə alaq otları torpağın səthini qarışdırmaq və ya yarpaqları köklərdən kəsmək, torpağın köhnə köklərdən və məhsul qalıqlarından təmizlənməsini əhatə edir. Torpağı qazmaq və münbitləşdirmək üçün toxumlar kartof kimi kök bitkiləri yığmaq üçün istifadə olunur.

Növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif görünüş və məqsədlər üçün bir çox növ toxa var. Bəziləri bir neçə funksiya təklif edir, digərləri isə yalnız tək və xüsusi məqsədə malikdir.

İki ümumi toxa növü var: torpağın formalaşdırılması üçün toxalar və alaq otlarını təmizləyərək torpağın "nəfəs almasını" təmin etmək üçün olan toxalar.^[1]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Toxalar qədim texnologiya olub, kotandan əvvəl və bəlkə də yalnız qazma çubuğundan əvvəl mövcud olmuşdu. Şumer mifologiyasında toxanın ixtirasını tanrılar şurasının başçısı Enlil hesab edirdilər.^[2] Əl toxası sülalələrəqədərki Misir sənətində təsvir edilmişdir və toxalar Hammurapi çəcəlləsi (e.ə. 18-ci əsr) və Yeşaya kitabı (e.ə. 8-ci əsr) kimi qədim sənədlərdə də xatırlanır.

İstifadəçinin yerə çatmaq üçün beldən əyilməsini tələb edən qısa qulplu toxaların uzun müddətli istifadəsi nəticəsində insana ziyan vurmuşdur. Zamanla bu, təsərrüfat işçiləri üçün daimi, şikəstedici bel ağrısına səbəb ola bilərdi. Ona görə də zamanla toxa Kaliforniya Ali Məhkəməsində Qubernator Cerri Braunun siyasi köməyi ilə Sezar Çavezin başçılıq etdiyi mübarizədən sonra dəyişikliklə nəticələndi. Onlar qısa qulplu çapanın 1975-ci ildə Kaliforniya qanunu ilə qadağan edilmiş təhlükəli əl aləti olduğunu bəyan etdilər. ^[3][4]

• 
  sülalələrəqədərki Misirdə əl toxası
• 
  Qədim Misir toxası
• 
  Qədim Yunanıstanda dəmir toxa
• 
  2000 illik qədim Roma toxası
• 
  "Raster" adlanan Roma toxası
• 
  Fermer tanrısı Şennon (Han sülaləsi, 2-ci əsr)
• 
  Serbiyadan tapılan toxalar
• 
  Indonesian Pacul
• 
  Japanese 'bicchiu-guwa' (びっちゅうぐわ), a fork-hoe for paddy fields.
• 
  Keniya dağında üç dişli toxa.
• 
  Kiçik əl toxası
• 
  Mozambik bayrağında toxa təsviri

Arxeoloji istifadəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Son on beş və ya iyirmi il ərzində toxalar peşəkar arxeoloqlar üçün getdikcə daha populyar alətlərə çevrilmişdir. Ənənəvi mala kimi dəqiq olmasa da, toxa arxeoloji maraq doğuran nisbətən geniş açıq sahələri təmizləmək üçün ideal vasitədir. İstifadəsi maladan daha sürətlidir və ekskavator vedrəsindən və ya kürəklə sıyrılandan daha təmiz bir səth yaradır və buna görə də bir çox açıq sahədə qazıntılarda bir vaxtlar ümumi olan diz çökmüş arxeoloqların arxaya doğru mala vurması xətti əyilmə xətti ilə əvəz edilmişdir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]