Türkiyə coğrafiyası — Vikipediya

Türkiyə coğrafiyası
Qitə Asiya, Avropa
Region Qərbi Asiya
Anadolu Şərqi Trakya
Koordinatlar 39°00′N 35°00′E
Ən yüksək nöqtə Ağrı dağı, 5.166 m
Ən alçaq nöqtə Aralıq dənizi, 0m
Ən böyük göl Van gölü, 3,755 km²
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türkiyənin coğrafiyası — Türkiyənin relyef formaları, əhalisi, dini və iqtisadiyyatının bölgələrə görə bölgüsünü ehtiva edir.

Türkiyə torpaqları 36-42° Şimal paralelləri ilə 26-45° Şərq meridianları arasında yerləşir. Şərqlə qərb arasında 76 dəqiqə vaxt fərqi var. Təxminən düzbucaqlıya bənzəyir və eni 1660 kilometrdir. Onun əhatə etdiyi faktiki ərazi göllər və adalar daxil olmaqla 814.578 km², proyeksiya sahəsi isə 783.562 km²-dir. Türkiyənin bu iki səth sahəsi dəyəri arasındakı fərqin böyüklüyü dağlıq və engebeli relyefə görədir. Mərmərə Bölgəsi 8,5%, Ege Bölgəsi 12%, Aralıq dənizi Bölgəsi 16%, İç Anadolu Bölgəsi 18%, Qara dəniz Bölgəsi 18%, Şərqi Anadolu Bölgəsi 21%, Cənub-Şərqi Anadolu Bölgəsi 7,5%. Trakya ərazisinin sahəsi 24,370 km²-dir. Türkiyənin quru sərhədlərinin uzunluğu 2875 km, sahil xətti isə adalarla birlikdə 8333 kilometrdir.[1] Quru kütləsinin ümumi sahəsi 770,760 km², su sahələrinin ümumi sahəsi isə 9,820 km²-dir.

Coğrafi bölgələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Türkiyə regionları

6-21 iyun 1941-ci ildə keçirilən Birinci Türk Coğrafiya Qurultayında Türkiyə 7 əsas coğrafi bölgəyə və 21 coğrafi hissəyə bölünmüş, Türkiyənin yeddi coğrafi bölgəsindən dördünün adı qonşu olduğu dənizin adı ilə verilmiş, digər üç bölgəyə isə bütün Anadoludakı mövqelərinə görə adlandırılmışdır. Yaradılan coğrafi rayonlar heç bir siyasi xüsusiyyətə malik deyil və əyalət sərhədləri ilə üst-üstə düşmür.

Relyef formaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dağ[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Türkiyədəki dağların siyahısı

Ölkə ərazisinin yarıdan çoxu hündürlüyü 1000 metrdən çox olan yüksək ərazilərdən ibarətdir.Türkiyənin orta hündürlüyü 1141 metrdir. Təxminən üçdə birini orta hündürlükdə düzənliklər, yaylalar və dağlar, 10 faizini isə alçaq ərazilər tutur. Ən hündür və dağlıq ərazilər şərq hissəsində yerləşir. Şimal hissəsini Şimali Anadolu dağları, cənub, şərq və cənub-şərq hissələrini isə Buğa dağları təşkil edir. Ölkənin ən yüksək nöqtəsi 5137 metrə çatan Ağrı dağının zirvəsidir.

Düzənliklər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas geniş düzənliklər Çukurova, Konya düzənliyi və Harran düzənlikləridir.

Axınlar - Göllər[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalələr: Türkiyə çaylarının siyahısı və Türkiyədəki göllərin siyahısı

Türkiyə dünyanın ən mühüm zəlzələ zonalarından biri olan Alp-Himalay qurşağındadır. 1939-cu ildən bəri Şimali Anadolu qırılması boyunca çoxlu böyük və dağıdıcı zəlzələlər baş verib.

İqlim[redaktə | mənbəni redaktə et]

Temperatur və yağıntı şərtləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

Orta temperatur Yüksək temperatur Aşağı temperatur Orta rütubət Orta yağıntı
Mərmərə bölgəsi 13.5°C 56.3°F 44.6°C 112.3°F -27.8°C -18.0°F 71.2 % 564.3 mm   22.2 in
Ege bölgəsi 15.4°C 59.7°F 48.5°C 119.3°F -45.6°C -50.1°F 60.9 % 706.0 mm   27.8 in
Aralıq dənizi bölgəsi 16.4°C 61.5°F 45.6°C 114.1°F -33.5°C -28.3°F 63.9 % 706.0 mm   27.8 in
Qara dəniz bölgəsi 12.3°C 54.1°F 44.2°C 111.6°F -32.8°C -27.0°F 70.9 % 828.5 mm   32.6 in
Orta Anadolu 10.6°C 51.1°F 41.8°C 107.2°F -36.2°C -33.2°F 62.6 % 392.0 mm   15.4 in
Şərqi Anadolu 9.7°C 49.5°F 44.4°C 111.9°F -45.6°C -50.1°F 60.9 % 569.0 mm   22.4 in
Cənub-Şərqi Anadolu 16.5°C 61.7°F 48.4°C 119.1°F -24.3°C -11.7°F 53.4 % 584.5 mm   23.0 in

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Türk Coğrafya Kurumu - Bölgeler ve İller". (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiyə_coğrafiyası&oldid=6889132"