Qiymət — Vikipediya

Qiymət — satıcının bir vahid mal köçürməyə (satmağa) hazır olduğu pul məbləği. Əslində, qiymət müəyyən bir əmtəənin pula dəyişdirmə əmsalıdır. Qiymət anlayışı əsas iqtisadi kateqoriyadır.

Malların könüllü mübadiləsindəki nisbətlərin (nisbət) qiyməti dəyər adlanır. Bu səbəbdən, qiymət malın vahidinin pulla ifadə olunan dəyəri və ya mal vahidinin pul dəyəri və ya dəyərin pul dəyəridir.

Gündəlik danışıqlarda qiymət çox vaxt bir məhsulun dəyəri ilə sinonimdir (məsələn, “kibrit nə qədərdir?”) və bu sözlər bir-birinin əvəzinə istifadə edilə bilər.

Qiymətin fəlsəfi anlayışları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aristotelin iki qiymət anlayışı var: qiymət — artığın dövriyyəsinə xidmət edən mübadilə kateqoriyasıdır (insanın varlığı və çoxalması üçün lazım olmayan hər şey). Digər tərəfdən, bu həqiqətə uyğun olmayan sərvətin ifadəsidir.

Foma Akvinski üçün "Ədalətli Qiymət" — xərcləri bərpa etməyə imkan verən bir qiymətdir. Digər tərəfdən, Foma Akvinski, qiymətin alıcının Tanrı ilə nə qədər yaxın olmasından asılı olaraq fərqləndirilməli olduğunu söyləyir. Yəni kilsə əmlakının nümayəndələri üçün qiymət kəndlidən daha aşağı olmalıdır.

Qiymətin funksiyaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qiymətin funksiyaları aşağıdakılardan ibarətdir[1]:

  • uçot funksiyası — ictimai əmək sərvətinin və nəticələrinin uçotu və ölçülməsi ilə əlaqədardır
  • stimullaşdırıcı funksiyası — istehsalın sürətinə məhsulun, çeşidinin təzələnməsinə və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə , yüksək məhsuldar avadanlığın işə salınmaının sürətləndirməsinə, xammal və materiallara qənaət edilməsinə və əmək sərfinin uzadılmasına, təbii ehtiyatlardan qənaətçiliklə istifadə olunmasına qiymətin təsir göstərməsin ilə bağlıdır
  • bölüşdürücü funksiyası — qiymətin dövlət tərəfindən şüurlu tənzimlənməsi, ayrı-ayrı sahə və müəssisələrin, həmçinin əhalinin sosial qrupları gəlirlərinin yenidən bölüşdürülməsi üçün onun dəyərdən uzaqlaşması yolu ilə həyata keçirilir. Bu funksiya mallara olan tələb və təklifin nisbətinə, istehsal və istehlakın optimal strukturunun formalaşmasına təsir göstərir.

Qiymətin növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qiymətin növləri olduqca müxtəlifdir və belə bir hal onların təsnifləşdirməsini zəruri edir. Adətən, qiymətlər xidmət etdiyi iqtisadi dövriyyənin xarakterinə, franko növlərinə, fəaliyyət müddətinə, ərazi əlamətlərinə, təsbit olunmasına qaydalarına görə təsnifləşdirilir.

Siyasi iqtisadiyyat qiymət anlayışları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adam Smit və sonrakı klassik siyasi iqtisad məktəbi (David Rikardo, Karl Marks) qiymətin ziddiyyətli ikili mahiyyətini nəzərə aldılar: bir tərəfdən, qiymət, iş vaxtının (əmək) xərclənməsindən asılı olan, obyektiv dəyərin pul ifadəsidir; digər tərəfdən, qiymət tələblərin subyektiv qiymətləndirilməsindən asılıdır, bu da tələb və təklifin ölçüsündə dəyişikliklərə səbəb olur. David Rikardo tərəfindən ən dəqiq şəkildə ifadə edilmişdir:

Ancaq əməyin malın dəyəri üçün əsas götürsək, malların həqiqi və ya bazar qiymətinin ilkin və təbii qiymətlərindən təsadüfi və müvəqqəti sapmalarını inkar etməyimiz hələ nəticələnmir.

— ' 'D. Ricardo. Siyasi iqtisadiyyat və vergilərin başlanğıcı. Fəsil IV Təbii və bazar qiymətləri haqqında.

Marks əsasən dəyəri təsir edən obyektiv amilləri — "sosial cəhətdən zəruri əmək xərclərini", habelə daxili və sektorlararası rəqabəti araşdırırdı. Artıq dəyər nəzəriyyəsi, istehsalın və mal mübadiləsinin bütün mərhələlərində dəyər ekvivalentliyi və könüllülük prinsipini qoruyaraq qazanc əldə etmək imkanlarını izah edir. Bu, qiymətin obyektiv tərəfini daha dərindən anlamağa imkan verdi.

Jan Batist Sey, A. Smit fikirlərini inkişaf etdirərək, maliyyət və təklifə deyil, məhsulun faydasına və tələbinə diqqət yetirdi. O, qiyməti bir malın faydalılığının subyektiv qiymətləndirməsi hesab etmişdir. Qiymət — alıcının bir "qurbanlığı", alternativ dəyərin ("subyektiv dəyər") pul ifadəsidir.

Avstriya məktəbi obyektiv dəyər konsepsiyasından imtina etdi və qiymətlərdə əks olunan subyektiv üstünlüklərə yönəldi (marjinal fayda nəzəriyyəsi). Bu baxışlar çərçivəsində qiymət dəyərin pulla əks olunması deyil; satıcı və alıcı tərəfindən məhsulun marjinal faydasının subyektiv qiymətləndirmələrinin balansını əks etdirir.

Qiymət anlayışı[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Qiymət" anlayışının tərifləri müəlliflərin hansı iqtisadi nəzəriyyəyə üstünlük verdiyindən çox asılıdır:

  • Dəyərin pul ifadəsi;
  • İqtisadi mübadilə zamanı məhsulun (xidmətin) dəyərinin pul ifadəsi;
  • Qiymətləndirmə faktorları sisteminin pul ifadəsi;
  • Satıcının satmağa hazır olduğu və alıcının 1 vahid mal (xidmət) almağa hazır olduğu pul (mal, xidmət) miqdarı;
  • Bazarın elementlərindən biri (tələb, təklif və rəqabətlə birlikdə);
  • Bazar rəqabəti vasitəsi;
  • Bazarda məhsul xüsusiyyətləri;
  • Bir şeyin və ya xidmətin qiyməti bəzi işçilər zəncirinin maaşlarından ibarətdir. Qiymətdə əmək haqqı xaricində başqa heç bir komponent yoxdur [2].

Qiymətləndirmə[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Qiymətləndirmə

Qiymətləndirmə, məhsulun satışa təqdim edildiyi məhsulun qiymətinin müəyyənləşdirilməsidir. Qiymətləndirmə ümumiyyətlə bazar qanunlarına uyğun olaraq müəyyən prosedurlara və qəbul edilmiş yanaşmalara uyğun olaraq məqsədyönlü bir fəaliyyət kimi həyata keçirilir. Müəyyən olunmuş qiymətin ölçüsü gələcək iş strategiyasına təsir göstərir. Beləliklə, yüksək qiymətin təyin edilməsi məhsulun təşviqi üçün əlavə xərclərin tələb olunmasına gətirib çıxarır və aşağı qiymət özü də alıcıları ucuz məhsul almaq üçün stimullaşdırır.[3]

Qiymətləndirmə bazarın seqmental təbəqələşməsi, rəqiblərin fəaliyyət istiqamətləri və intensivliyi, istehlakçılar tərəfindən ticarət məhsullarının subyektiv qiymətləndirilməsi və s. Kimi müxtəlif amillərdən təsirlənir. Aşağıdakı qiymət faktorları fərqlənir[3][4]:

  • Xərc;
  • Məhsulun (xidmətin) dəyəri;
  • Tələb və onun elastikliyi;
  • Rəqabət;
  • Dövlətin təsiri.

Qiymətləndirmə anlayışları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qiymətləndirmədə iki əsas yanaşma mövcuddur: maliyyət və dəyər.

Maliyet yanaşması firmanın malların istehsalı və marketinqi üçün həqiqi xərclərini başlanğıc nöqtəsi götürən bir qrup qiymət metodlarını birləşdirir. Maliyyət yanaşması çərçivəsində qiymətlərin müəyyən hesablanması metodları seçilir və bu şəkildə təyin olunan qiymətlərin özlərinə "xərclərə diqqət yetirilən qiymətlər" deyilir.

Qiymətlərin hesablanması metodlarının bu qrupunda bunlar mövcuddur:

  1. Qiymətləndirmə metodları — "xərclər və mənfəət" prinsipinə əsaslanır. Maliyyətlər tam, orta, marjinal, standart və ya standart xərclərdən istifadə edilə bildiyindən (tam, orta, marjinal xərclər real istehsal ilə əlaqələndirilir; standart və standart xərclər firmanın istehsalından ayrılır, normal istehsal şəraitində alınır — xərclərin məhdudlaşdırılması lazım olduqda istifadə olunur). Sektor ortalaması, əksər hallarda qanunvericiliklə başqa bir şərt qoyulmadığı təqdirdə, mənfəət kimi qəbul edilir (xərclər üçün "pelerin" var) - "pelerin" in tənzimləndiyi mallar var. Ancaq mənfəətin müəyyənləşdirilməsinin başqa üsulları var - məsələn, hədəf mənfəəti. Bir şirkət, bazardakı müəyyən bir vəziyyətə görə qiymətə təsir göstərə bilərsə (bazarı inandırmaq və ya məcbur etmək), mənfəət təyin edə bilər ("qırılma nöqtəsi" modelinə görə).
  2. Element qiymət hesablama metodları. Bu metodlardan istifadə edildikdə, əsas maliyyət kateqoriyaları hesablanır (məsələn, materiallara, əmək haqqına birbaşa xərclər) və bütün digər xərc kateqoriyaları əsas göstəricilərin faiz nisbəti ilə hesablanır (ən etibarlı göstərici seçilir və ya istehsalın həcmi ilə daha yaxından əlaqəlidir).
  3. Sabit qiymətin müəyyənləşdirilməsinə əsaslanan metodlar. Bu üsullar standart qiymətlər mövcud olduqda istifadə olunur (məsələn, standart məhsullar halında - kütləvi, daxili istehsal). Sabit qiymətlərlə işləmək, onları dəyişdirmə ehtimalını təmin edir. Müxtəlif üsullar var, ən yaygın sürüşmə miqyaslı tənzimləmədir. Tərəzi üçün əsas, məsələn, bir valyutanın dəyərindəki dəyişiklik və ya müəyyən bir hadisənin baş verməsi (məsələn, inflyasiya) ola bilər. Metodun xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, yenidən hesablama proseduru müqavilədə əks olunmalıdır.

Dəyər qiymətləri — qiymətləri elə bir şəkildə təyin etmək ki, “malların dəyəri / malların xərci” üçün sərfəli nisbət əldə edərək firmaya daha çox mənfəət verəcəkdir. Dəyər qiymətləri çərçivəsində qiymətlər tələbə yönəldilməklə formalaşır. Ən məşhur metod, məhsulun algılanan dəyərinə əsasən qiymət təyinetmə metodudur. Bu qiymət metodunu tətbiq etməyin bir yolu qiymətsiz mağazalar vasitəsidir (məs., Antik mağazalar, turizm mağazalarında sıxlıq). Praktikada bu metodun mürəkkəbliyi satıcıların bacarıq səviyyəsinə əsaslanır. Bu metodda bazarlıq prosesi əsas prosesdir.

Passiv qiymət — oxşar məhsul üçün rəqiblərin qiymətlərinin təhlilinə əsaslanır (bu yanaşma nə dəyər, nə də xərc yanaşması üçün tətbiq olunmur, həmçinin maliyyə göstəricisinə baxın). Passiv qiymətlər çərçivəsində rəqabətə diqqət yetirməklə qiymətləri ayırmaq adətdir, məsələn oxşar mallar üçün mövcud qiymətlər səviyyəsində qiymətlərin təyin edilməsi üsulu. Aparıcı qiymət aparıcı məhsulun qiyməti ola bilər, qiymət sənaye ortalamasıdır.

Qiymət növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Pərakəndə qiyməti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Pərakəndə satış, az miqdarda fərdi istehlak üçün satılan bir məhsul üçün təyin olunan qiymətdir.Məsələn Rusiyada dövlət standartı GOST R 51303-99-a uyğun olaraq pərakəndə satış pərakəndə satış və alqı-satqı müqaviləsi əsasında birbaşa əhali üçün fərdi, ailə və ev istifadəsi üçün satılan malların qiyməti olaraq təyin olunur. Pərakəndə satış qiymətlərinə istehsal və dövriyyə xərcləri, şirkət mənfəəti, vergilər daxildir və bazar vəziyyəti nəzərə alınmaqla əlavə olunur.

Topdansatış qiyməti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Topdansatış (böyük miqdarda) satılan mallar üçün təyin olunan qiymətdir. GOST R 51303-99-a uyğun olaraq topdansatış qiyməti satıcı və ya təchizatçı tərəfindən sonrakı satış və ya peşəkar istifadəsi məqsədi ilə alıcıya satdığı malların qiyməti kimi müəyyən edilir.

Satınalma (alış) qiyməti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alış qiyməti, daxili bazarda dövlət tərəfindən kənd təsərrüfatı məhsullarının alınması üçün istifadə edilən topdansatış qiymət növüdür. Satınalma qiymətləri məhsulun keyfiyyətindən asılı olaraq və bazarın coğrafi seqmentləşdirilməsi nəzərə alınmaqla fərqləndirilir. GOST R 51303-99-a uyğun olaraq, satınalma qiyməti satıcılar tərəfindən müqavilə müqavilələri çərçivəsində istehsalçılardan aldığı kənd təsərrüfatı məhsullarının qiyməti olaraq təyin olunur.

Mənfi qiymət[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Mənfi qiymət

Mənfi qiymət — satıcının satılan mal vahidi ilə birlikdə alıcıya köçürməyə hazır olduğu pul məbləğidir.

Yenilənə bilən enerji mənbələrindən (günəş və külək) geniş istifadə edən ölkələrin elektrik enerjisi bazarında, elektrik enerjisi istehsalının tələbdən qısamüddətli çox olması və istehsalın azaldılmasında çətinliklər şəraitindədir. Fərqli ölkələrdə mənfi elektrik qiymətləri ilə zaman aralığının ümumi müddəti ildə onlarla ilə yüzlərlə saat arasında dəyişir.[5][6][7]

Bu yaxınlarda ABŞ-nin neft bazarında mənfi bir qiymətlə qarşılaşıldı [8].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Zahid Abdullayev, Gülşən Yüzbaşova. Qısa izahlı terminlər. Bakı: Nurlan nəşriyyatı. 2007. səh. 238-239.
  2. ↑ В. Латышев «Хочу получать по труду» // журнал «Изобретатель и рационализатор» 1988 год, № 5, страница 4
  3. ↑ 3,0 3,1 Калужский М. Л. Маркетинг: учебник для вузов (ОмГТУ). М.; Берлин: Директ-Медиа. 2017. 6–10.
  4. ↑ Горина Г. А. Ценообразование. Часть 1. Учебное пособие. — М.:изд-во МГУК, 2002. — 124 с.
  5. ↑ Jesper Starn 06.08.2018 Power Worth Less Than Zero Spreads as Green Energy Floods the Grid Arxivləşdirilib 2020-05-27 at the Wayback Machine // Bloomberg
  6. ↑ Владимир Сидорович 13.08.2018 Отрицательные цены на электроэнергию Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine
  7. ↑ Мария Епифанова Цены на электричество в Финляндии стали отрицательными Arxivləşdirilib 2022-05-11 at the Wayback Machine // Novaya qazeta 25.02.2020
  8. ↑ Javier Blas, Sheela Tobben 27.03.2020 One Corner of U.S. Oil Market Has Already Seen Negative Prices Arxivləşdirilib 2020-04-16 at the Wayback Machine // Bloomberg

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qiymət&oldid=7025618"