Qərbləşmə — Vikipediya

Qərbləşmə və ya avropalaşma – cəmiyyətlərin sənaye, texnologiya, elm, təhsil, siyasət, iqtisadiyyat, həyat tərzi, hüquq, normalar, adətlər, ənənələr, dəyərlər, mentalitet, qavrayış, qidalanma, geyim, dil, yazı sistemi, din və fəlsəfə kimi sahələrdə Qərb mədəniyyətinin altına düşmə və ya mənimsəmə prosesi. Bu, tez-tez müstəmləkəçilik dövründə xristianlığın yayılmasını əhatə edirdi.

Son bir neçə əsrdə qərbləşmənin bütün dünyada artan təsiri var, bəzi mütəfəkkirlər qərbləşmənin modernləşməyə bərabər olduğunu düşünürlər,bu düşüncə tərzi tez-tez müzakirə olunur. Ümumi qərbləşmə prosesi çox vaxt ikitərəfli olur; Qərb cəmiyyətlərinin özləri də bu prosesdən və qeyri-Qərb qrupları ilə qarşılıqlı əlaqədən təsirlənirlər, çünki Qərbin təsirləri və maraqları təsirə məruz qalan cəmiyyətin hissələri ilə birləşərək ən azı Qərb həyatına və ya onun bəzi aspektlərinə nail olmaq məqsədi ilə daha Qərb cəmiyyətinə çevrilir.

Qərbləşmənin kökləri Qədim Yunanıstana gedib çıxır. Sonralar Roma İmperiyası Yunanıstandan güclü təsirləndiyi üçün Qərbləşmənin ilkin prosesini həyata keçirdi və Qədim Yunan cəmiyyətinin prinsip və dəyərlərinə əsaslanan yeni mədəniyyət yaratdı. Romalılar Avropanın yeni əsaslarını qoyan bir mədəniyyətlə ortaya çıxdılar [anaxronizm] və Yunan-Roma cəmiyyətinə əsaslanan yeni Qərb kimliyinə təkamül etdilər.

Qərbləşmə fenomeni cəmiyyətlər arasında müəyyən bir sxemə uyğun gəlmir, çünki Qərb ənənələrinə uyğunlaşma və inteqrasiya dərəcəsi müxtəlif cəmiyyətlərdə müxtəlif ölçülərdə baş verəcəkdir. Xüsusilə, ağalıq, məhvetmə, müqavimət, sağ qalma, uyğunlaşma və ya modifikasiyanın yerli mədəniyyətə təsir dərəcəsi etniklərarası təmasdan sonra fərqlənə bilər.

Proses[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbləşmə çox vaxt davam edən qloballaşma prosesinin bir hissəsi kimi qəbul edilir. Bu nəzəriyyə Qərb düşüncəsinin qloballaşmaya gətirib çıxardığını və qloballaşmanın Qərb mədəniyyətini yayaraq Qərbləşmə dövrünə apardığını iddia edir. Demokratiya və konstitusiya kimi əsasən Qərb hökumət sistemləri ilə yanaşı, musiqi, geyim və avtomobil kimi bir çox Qərb texnologiyaları və ənənələri dünyanın müxtəlif yerlərində tətbiq edilmiş və ənənəvi olaraq qeyri-Qərb ölkələrində kopyalanaraq yaradılmışdır.

Qərbləşmə bəzi ölkələrdə müharibədən və ya rejim dəyişikliyindən sonra tərsinə çevrildi. Məsələn: 1949-cu ildən sonra Tayvan istisna olmaqla Çin, 1959-cu il inqilabından sonra Kuba, 1975-ci ildə kommunistlərin ələ keçirilməsindən sonra Cənubi Vyetnam, Sovet işğalından sonra Əfqanıstan və 1979-cu il inqilabından sonra İran.

Onun əsas xüsusiyyətləri iqtisadi və siyasi (azad ticarət) demokratikləşmə və fərdiləşdirilmiş mədəniyyətin yayılmasıdır. Tez-tez kommunizmin dünya miqyasında təsirinə qarşı görünürdü. 1991-ci ilin sonlarında SSRİ-nin dağılmasından və soyuq müharibənin başa çatmasından sonra SSRİ-ni təşkil edən bir çox dövlətlər və onların müttəfiqləri o vaxta qədər dövlətin nəzarətində olan sənayenin özəlləşdirilməsi də daxil olmaqla qərbləşmə prosesinə daxil oldular.

Müzakirələr hələ də davam etsə də, qloballaşmanın qərbləşmə kimi qiymətləndirilə biləcəyi sualına müxtəlif aspektlərdən baxmaq olar. Qloballaşma iqtisadiyyatdan siyasətə, hətta yeməkdən mədəniyyətə qədər müxtəlif sahələrdə baş verir. Bəzi məktəblərə görə, qərbləşmə dünyanın Qərb güclərinə bənzəməsinə səbəb olan qloballaşma forması kimi qəbul edilir. Qloballaşma dünyanın müsbət tərəflərini götürmək deməkdir, lakin qloballaşma qərbləşmə müzakirələrini də gətirir. Demokratiya, fast food və Amerika pop mədəniyyəti dünyanın qərbləşməsi hesab edilən şeylərə misal ola bilər.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

• 'Bonnett, Alastair. The Idea of the West: Culture, Politics, and History. Basingstoke, Hampshire; New York: Palgrave Macmillan. 2004. ISBN 1403900345.
• The Decline of the West (1918), written by Oswald Spengler.
• The End of History and the Last Man (1992), written by Francis Fukuyama.
• The Clash of Civilizations (1996), written by Samuel P. Huntington.
• The Triumph of the West (1985) written by Oxford University historian J.M. Roberts.
• Ankerl, Guy. Global communication without universal civilization. INU societal research. 1: Coexisting contemporary civilizations: Arabo-Muslim, Bharati, Chinese, and Western. Geneva: INU Press. 2000. ISBN 978-2-88155-004-1.