Polşalı Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı — Vikipediya

Polşalı Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı — milliyətcə polyak və indiki Polşa dövləti ərazisində doğulan Nobel mükafatı laureatları. Nobel mükafatı dəyərli elmi tədqiqatlar, inqilabi ixtiralar, mədəniyyətə və ya cəmiyyətin inkişafına edilən zəngin töhfələrə görə verilən nüfuzlu beynəlxalq mükafatdır. Mükafat 1901-ci ildən etibarən fizika, kimya, fiziologiya və ya tibb, ədəbiyyatsülh sahələri üzrə təqdim olunur.[1] 1969-cu ildən isə iqtisadiyyat sahəsi üzrə də Nobel mükafatının təqdimatına başlanılıb.[2]

2015-ci il etibarilə, cəmi 900-dən çox şəxs və təşkilata Nobel mükafatı verilmişdir.[3] Bu 900 Nobel mükafatı laureatından 9-u[A][B][4] milliyətcə polyakdır, 15-i isə indiki Polşa dövlətinin ərazisi çərçivəsində mövcud olmuş dövlətlərdə və indiki Polşada doğulan digər millətlərin nümayəndələridir.[5]

Polşalılar Nobel mükafatının bütün altı sahəsi üzrə laureat olublar. Onlar ümumilikdə 8 dəfə fizika, 5 dəfə kimya, 6 dəfə fiziologiya və ya tibb, 4 dəfə ədəbiyyat, 1 dəfə sülh və 1 dəfə də iqtisadiyyat sahəsi üzrə laureat olublar. Nobel mükafatını alan ilk polşalı 1901-ci ildə fiziologiya və ya tibb sahəsi üzrə mükafatı əldə edən Emil fon Berinq olub. Hələlik Nobel mükafatını qazanan sonuncu polşalı 2004-cü ildə fizika üzrə Nobel mükafatını əldə edən Frank Vilçekdir.

1903-cü ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını, 1911-ci ildə isə Kimya üzrə Nobel mükafatını qazanan polyak əsilli Mariya Küri, həm Nobel mükafatını qazanan ilk qadın, həm də iki müxtəlif elm sahələri üzrə Nobel mükafatını qazanan ilk şəxs olaraq tarixə düşüb.[6][7] Bunlardan əlavə, onun qızı İren Jolio-Küri 1935-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatını əldə edib.[8]

Fizika[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1903[9] Fransa Polşa Mariya Küri[D] Varşava, Rusiya imperiyası[E] "Radiasiya hadisələrinin birgə tədqiqatlarında müstəsna xidmətlərinə görə".[F][10]
1907[11] ABŞ Albert Maykelson Strlzelno, Prusiya krallığı[E] "Dəqiq optik alətlərin yaradılmasına və onların köməyi ilə yerinə yetirilən spektroskopik və metroloji tədqiqatlara görə".[12]
1943[13] ABŞ Otto Ştern Zorau, Almaniya İmperiyası[E] "Molekulyar maqnit anının şüa metodunun inkişafı, protonun kəşfi və ölçülməsinə görə".[14]
1944[15] ABŞ İzidor Rabi Rımanuv, Avstriya-Macarıstan[E] "Atom nüvəsinin maqnetik xüsusiyyətlərinin ölçülməsinin rezonans metoduna görə".[16]
1954[17] Böyük Britaniya Maks Born Vrotslav, Almaniya İmperiyası[E] "Kvant mexanikası üzrə fundamental tədqiqatlara, xüsusilə dalğavari funksiyanın statistik interpretasiyasına görə".[18]
1963[19] ABŞ Mariya Göppert-Mayer Kаtоviçе, Almaniya İmperiyası[E] "Nüvənin qabıq strukturuna aid olan kəşfinə görə".[G][20]
1985[21] Qərbi Almaniya Klaus fon Klitsinq Sroda Velkopolska, Üçüncü Reyx[E] "Holl kvant effektinin kəşfinə görə".[22]
2004[23] ABŞ Frank Vilçek[H] Nyu-York, ABŞ "Güclü əlaqələr nəzəriyyəsində asimptotik azadlığın kəşfinə görə".[İ][24]

Kimya[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1911[25] Fransa Polşa Mariya Küri[D] Varşava, Rusiya imperiyası[E] "Kimyanın inkişafında müstəsna xidmətlərinə - radium və polonium elementlərinin kəşfinə, radiumun ayrılması, bu elementin təbiətinin və onun birləşmələrinin öyrənilməsinə görə".[26]
1918[27] Almaniya İmperiyası Fris Haber Vrotslav, Prusiya krallığı[E] "Ammiakın onun tərkib elementlərindən sintezinə görə".[28]
1931[29] Almaniya Fridrix Berqius Vrotslav, Almaniya[E] "Kimya sahəsində yüksək təzyiq metodlarının inkişafı və tətbiqi üzrə xidmətlərinə görə".[J][30]
1935[8] Fransa İren Jolio-Küri[K] Paris, Fransa "Yeni radioaktiv elementlərin sintezinə görə".[L][31]
1950[32] Qərbi Almaniya Kurt Alder Çorzov, Prusia[E] "Dien sintezinin kəşfinə və inkişafına görə".[M][33]

Fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1901[34] Almaniya Emil fon Berinq İlava, Prusia[E] "Serum terapiyası işlərinə, xüsusilə onun difteriya müalicəsində tətbiqinə görə".[35]
1908[36] Almaniya Paul Erlix Strzelin, Prusiya krallığı[E] "İmmunitetə dair işlərinə görə".[N][37]
1939[38] Üçüncü Reyx Gerxard Domaqk Laquv, Almaniya imperiyası[E] "Prontozilin antibakterial təsirlərinin kəşfinə görə".[39]
1950[40] İsveçrə Polşa Tadeuş Rayxştayn Vlоçlаvеk, Polşa Çarlığı[E] "Böyrəküstü vəz qabığının hormonları, onun strukturu və bioloji təsirlərinə dair kəşflərinə görə".[O][41]
1964[42] ABŞ Konrad Emil Blox Sileziya, Almaniya İmperiyası[E] "Xolesterin və yağ turşularının metabolizminin nizamlanmasına dair kəşflərinə görə".[P][43]
1999[44] Almaniya ABŞ Günter Blobel Niegosławice, Üçüncü Reyx[E] "Zülalların öz daşınmalarını və hüceyrədaxili yerləşməsini idarə edən iç siqnallara malik olduğuna dair kəşfinə görə".[45]

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1924[46] Polşa Vladislav Reymont Kobele-Velke, Polşa Çarlığı[E] "Möhtəşəm “Kişilər” milli eposuna görə".[47]
1978[48] ABŞ İsaak Başevis-Zinger Leonsin, Polşa Çarlığı[E] "Öz polyak-yəhudi köklərinə əsaslanaraq, emosional yazıçılıq qabiliyyətinə görə".[49]
1980[50] Polşa Çarlığı Çeslav Miloş Şeteni, Litva "Dünyanın dağıdıcı münaqişələrində insanların müdafiəsizliyini cəsarətli uzaqgörənliklə göstərdiyinə görə".[51]
1999[52] Almaniya Günter Qrass Qdansk, Sərbəst şəhər Dansiq[E] "Tarixin unudulmuş surətini işıqlandıran, şən və kədərli obrazlarına görə".[53]

Sülh[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1995[54] Böyük Britaniya Cozef Rotblat[D] Varşava, Polşa Çarlığı[E] "Dünya siyasətində nüvə silahı rolunun azalmasına yönəldilmiş böyük nailiyyətlər və bu silah növünün qadağası naminə çoxillik səylərə görə".[55]

İqtisadiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

İl Şəkil Ölkə, [C] Laureat Doğum yeri Töhfə
1994[56] Almaniya Reynhard Zelten[D] Vrotslav, Polşa "Qeyri-koalisiya oyunları nəzəriyyəsində tarazlığın təhlilinə görə".[Q][57]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "Which country has the best brains?". BBC News. 8 October 2010. 18 November 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2011.
  2. "All Prizes in Economic Sciences". nobelprize.org. 2014-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  3. "All Nobel Prizes". nobelprize.org. 2016-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  4. "Polish Nobel Winners". polishsite.us. 2015-10-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  5. "Nobel Laureates and Country of Birth". nobelprize.org. 2018-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  6. "Women Nobel Laureates". Nobel Foundation. 2008-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-11.
  7. "Nobel Prize Facts". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-11.
  8. 8,0 8,1 "Irène Joliot-Curie - Facts". nobelprize.org. 2018-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-12.
  9. "Marie Curie - Facts". nobelprize.org. 2018-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  10. "The Nobel Prize in Physics 1903". Nobel Foundation. 2008-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  11. "Albert A. Michelson - Facts". nobelprize.org. 2017-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  12. "The Nobel Prize in Physics 1907". Nobel Foundation. 2008-12-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  13. "Otto Stern - Facts". nobelprize.org. 2018-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  14. "The Nobel Prize in Physics 1943". Nobel Foundation. 2008-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  15. "Isidor Isaac Rabi - Facts". nobelprize.org. 2018-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  16. "The Nobel Prize in Physics 1944". Nobel Foundation. 2009-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  17. "Max Born - Facts". nobelprize.org. 2018-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  18. "The Nobel Prize in Physics 1954". Nobel Foundation. 2008-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  19. "Maria Goeppert Mayer - Facts". nobelprize.org. 2018-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  20. "The Nobel Prize in Physics 1963". Nobel Foundation. 2008-10-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  21. "Klaus von Klitzing - Facts". nobelprize.org. 2017-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  22. "The Nobel Prize in Physics 1985". Nobel Foundation. 2008-09-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  23. "Frank Wilczek - Facts". nobelprize.org. 2018-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  24. "The Nobel Prize in Physics 2004". Nobel Foundation. 2008-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-09.
  25. "Marie Curie - Facts". nobelprize.org. 2018-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  26. "The Nobel Prize in Chemistry 1911". Nobelprize.org. 2013-05-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-06.
  27. "Fritz Haber - Facts". nobelprize.org. 2018-08-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  28. "The Nobel Prize in Chemistry 1918". Nobelprize.org. 2008-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-06.
  29. "Friedrich Bergius - Facts". nobelprize.org. 2014-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  30. "The Nobel Prize in Chemistry 1931". Nobelprize.org. 2008-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-06.
  31. "The Nobel Prize in Chemistry 1935". Nobelprize.org. 2008-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-06.
  32. "Kurt Alder - Facts". nobelprize.org. 2017-07-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  33. "The Nobel Prize in Chemistry 1950". Nobelprize.org. 2008-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-06.
  34. "Emil von Behring - Facts". nobelprize.org. 2018-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  35. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1901". Nobel Foundation. 2007-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  36. "Paul Ehrlich - Facts". nobelprize.org. 2017-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  37. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1908". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  38. "Gerhard Domagk - Facts". nobelprize.org. 2017-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  39. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1939". Nobel Foundation. 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  40. "Tadeus Reichstein - Facts". nobelprize.org. 2018-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  41. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1950". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  42. "Konrad Bloch - Facts". nobelprize.org. 2017-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  43. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1964". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  44. "Günter Blobel - Facts". nobelprize.org. 2017-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  45. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1999". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-07-28.
  46. "Wladyslaw Reymont - Facts". nobelprize.org. 2013-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  47. "Nobel Prize in Literature 1924". Nobel Foundation. 2008-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-17.
  48. "Isaac Bashevis Singer - Facts". nobelprize.org. 2013-08-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  49. "Nobel Prize in Literature 1978". Nobel Foundation. 2018-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-17.
  50. "Czeslaw Milosz - Facts". nobelprize.org. 2013-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  51. "Nobel Prize in Literature 1980". Nobel Foundation. 2008-10-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-17.
  52. "Günter Grass - Facts". nobelprize.org. 2013-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  53. "Nobel Prize in Literature 1999". Nobel Foundation. 2008-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-17.
  54. "Joseph Rotblat - Facts". nobelprize.org. 2015-05-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  55. "The Nobel Peace Prize 1995". Nobel Foundation. 2013-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-20.
  56. "Reinhard Selten - Facts". nobelprize.org. 2018-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-29.
  57. "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1994". Nobel Foundation. 2008-10-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-14.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]