Nüvə fizikası — Vikipediya

Nüvə fizikası — fizikanın bölünməsi; nüvənin quruluşunu, xassələrini, radioaktiv çevrilmə proseslərinin və nüvə reaksiyalarının mexanizmini öyrənir. Bəzən nüvə fizikasına elementar zərrəciklər fizikası və nüvə energetikası da daxil edilir. Nüvə fizikası astrofizika, bərk cisimlər fizikası, kimya, biologiya, tibb və s. elmlərin inkişafında mühüm rol oynayır.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nüvə fizikasının inkişaf tarixi şərti olaraq üç dövrə ayrılır:

• Radioaktivliyin kəşfindən nüvənin tərkibi müəyyən olunanadək (1896–1932)
• 1932–1949-cu illər
• Müasir dövr (1949–indiyədək)

Birinci dövrdə nüvə haqqında yalnız ümumi faktlar tapılmış, uran və başqa nüvələrin radioaktivliyi kəşf edilmiş, α, β və γ radioaktivlik növləri aşkara çıxarılmış, 1911-ci ildə atomun planetar modeli verilmiş, sonradan nüvənin varlığı haqqında fikir söylənilmiş, nüvələrin süni çevrilməsi (nüvə reaksiyaları) və nüvə daxilində hidrogen atomununun nüvəsi (proton) kəşf edilmiş, kütlə-spektrometri vasitəsilə stabil izotoplar alınmış, yüklü zərrəciklər sürətləndiriciləri qurulmuşdur.^[1]

1932-ci ildə neytronun kəşfi ilə başlayan ikinci dövrdə nüvənin proton və neytronlardan ibarət olması haqqında model verilmiş, sürətləndirilmiş protonların köməyi ilə nüvə reaksiyaları alınmış, 1934-cü ildə süni radioaktivlik və nüvə izomerləri, 1939-cu ildə uran nüvəsinin neytronların təsiri ilə və 1940-cı ildə spontan bölünməsi kəşf edilmiş, zəncirvarı nüvə reaksiyalarının mümkün olması aşkara çıxarılmış, 1942-ci ildə ilk nüvə reaktoru qurulmuş, nüvə energetikasının əsası qoyulmuşdur. Güclü sürətləndiricilərin qurulması və kosmik şüaların tərkibində bir çox elementar zərrəciklərin kəşfi nüvə energetikası və elementar zərrəciklər fizikasının inkişafına və nüvə fizikasının sərbəst bölmələrinə çevrilməsinə zəmin yaratmışdır.^[1]

Üçüncü dövr (müasir dövr) 1949-cu ildən başlanır, alçaq, orta və yüksək enerjilər fizikası kimi 3 bölməyə ayrılır. Birincidə nüvənin quruluşu problemləri, radioaktiv çevrilmə prosesləri və 200 mev.-dən kiçik enerjili zərrəciklərin yaratdığı nüvə reaksiyalarının tədqiqi; ikincidə 200 mev.-dən 1 qev.-dək enerjilərdəgedən proseslər, üçüncüdə isə 1 qev.-dən yüksək enerjilərdə gedən proseslər öyrənilir.^[1]

Növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nüvə fizikası eksperimental və nəzəri nüvə fizikasına ayrılır. Eksperimental nüvə fizikasının əsasını yüklü zərrəciklər sürətləndiriciləri, nüvə reaktorları və nüvə şüalanmaları detektoru təşkil edir. Nəzəri nüvə fizikasında nəzəri fizikanın riyazi aparatından istifadə edilir.^[1]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əlavə ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

• General Chemistry by Linus Pauling (Dover 1970) ISBN 0-486-65622-5
• Introductory Nuclear Physics by Kenneth S. Krane (3rd edition, 1987) ISBN 978-0471805533 [Undergraduate textbook]
• Theoretical Nuclear And Subnuclear Physics by John D. Walecka (2nd edition, 2004) ISBN 9812388982 [Graduate textbook]
• Nuclear Physics in a Nutshell by Carlos A. Bertulani (Princeton Press 2007) ISBN 978-0-691-12505-3

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikianbarda Nüvə fizikası ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Ernest Rutherford's biography at the American Institute of Physics Arxivləşdirilib 2016-07-30 at the Wayback Machine
• American Physical Society Division of Nuclear Physics
• American Nuclear Society
• Annotated bibliography on nuclear physics from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues
• Nuclear science wiki
• Nuclear Data Services – IAEA
• Nuclear Physics, BBC Radio 4 discussion with Jim Al-Khalili, John Gribbin and Catherine Sutton (In Our Time, Jan. 10, 2002)