Göydələn — Vikipediya

Göydələn ― yüksək tikili. Göydələnlər üçün minimum hündürlük 305 metr (1000 fut) hesab olunur. Göydələn sözünün İngilis dilindəki qarşılığı olan "skyscraper" sözü (göy qazan), XIX əsrin axırlarında Nyu-Yorkdakı xalqın böyük tikililərdən kütləvi şəkildə qorxması nəticəsində yaranmışdır. ABŞ-də göydələnlərin ən aşağı hündürlüyü ənənəvi olaraq 153 metr (500 fut) hesab olunur.

Polad, dəmir-beton, su nasosları və liftlər göydələnlər üçün ən vacib inkişaflara səbəb olmuşdur.

Göydələnlərin ağırlığı daşıyan sistemləri digər tikililərdən əsaslı dərəcədə çox fərqlənir. 4 mərtəbəyə qədər olan konstruksiyalar yalnız divarlarla dəstəklənə bilərlər, lakin göydələnlər polad karlaslar tərəfindən dəstəklənməsi lazım olan böyük tikililərdir. Divarlar bu polad karkaslardan pərdə kimi asılırlar — hətta memarlıqda bu polad karkaslar tərəfindən dəstəklənən şüşə ilə örtülmüş hündür tikililərə "pərdə divarları" deyilir. Küləklər üçün xüsusi şərtlər nəzərə alınır.

Adlandırma[redaktə | mənbəni redaktə et]

İngilis ilə fransız dillərindəki adları "göy qazan" deməkdir və bu iki dildən digər dillərə kütləvi miqyasda hərfi tərcümə ilə keçmişdir.

• Afrikanca: wolkekrabber ("bulud qazan")
• Almanca: Wolkenkratzer ("bulud qazan")
• Belarusca: небаскроб [nebaskrob] ("göy qazan")
• Bosnaca: neboder ("göy dağıdan")
• Bolqarca: небостъргач [nebostırgaç] ("göy qazan")
• Çincə: 摩天大楼|摩天大樓 [mótiān dàlóu] ("göy qazan böyük bina")
• Çexcə və Slovakca: mrakodrap ("bulud qazan")
• Danca: skyskraber ("bulud qazan")
• İndoneziyaca və Malayca: pencakar langit ("göy qazan")
• Esperanto: nuboskrapulo ("göy qazan")
• Estonca: pilvelõhkuja ("bulud qıran")
• Farsca: آسمانخراش [âsmânhrâş] ("göy qazan")
• Flamanqca: wolkenkrabber ("bulud qazan")
• Fincə: pilvenpiirtäjä ("bulud dəstəkləyən")
• Fransızca: gratte-ciel ("göy qazan")
• İvritcə: גורד שחקים [gored sh'khakim] ("göy qazan")
• İngiliscə: skyscraper ("göy qazan")
• İspanca: rascacielos ("göy qazan")
• İsveçcə: skyskrapa ("göy qazan")
• İtalyanca: grattacielo ("göy qazan")
• İslandca: skýjakljúfur ("göy yaran")
• Yaponca: 摩天楼 [matenrou] ("göy qazan qüllə")
• Katalonca: gratacel ("göy qazan")
• Litvanca: dangoraižis ("göy qazan")
• Kürdcə: balexane ("əndamlı bina")
• Macarca: felhőkarcoló ("bulud qazan")
• Makedonca: облакодер [oblakoder] ("bulud qazan")
• Norveçcə: skyskraper ("bulud qazan")
• Polyakca: drapacz chmur ("bulud qazan")
• Portuqalca: arranha-céu ("göy qazan")
• Rumınca: zgârie-nori ("göy qazan")
• Rusca: небоскрёб [neboskryob] ("göy qazan")
• Serbcə: небодер [neboder] ("göy dağıdan")
• Slovencə: nebotičnik ("göy ovan")
• Türkcə: gökdelen ("sky-piercer")
• Ukraynaca: хмарочос [xmaroços] ("göyə dırmaşan")
• Vyetcə: nhà chọc trời ("göy dürtmələyən")
• Yunanca: ουρανοξύστης [uranoksístis] ("göy qazan")

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

1884–1885-ci illərdə Çikaqoda inşa edilmiş on mərtəbəli "Home Insurance" (Ev sığortası) binası ilk göydələn hesab olunur. Bugünkü şərtlərlə ilk göydələn Nyu-Yorkdakı "Woolworth Building"dir.

XIX əsrin sonlarında Nyu-York, Çikaqo və Londonda, 1930-cu illərin əvvəllərindən etibarən isə Cənubi Amerikada (San Paulo, Buenos Ayres) və Asiyada (Şanxay, Honq Konq, Sinqapur) göydələnlər inşa olunmağa başlanmışdır.