Filippinlilər — Vikipediya

Filippinlilər (filip. Mga Pilipino)^[1] — Filippin Respublikasında yaşayan xalqlar qrupu. Ümumi sayı təxminən 103 milyon nəfər, o cümlədən Filippin Respublikasının əhalisi - 99,9 milyon nəfərdir.^[2]

Visayalar - 40%, Taqalilər - 21%, İloklər - 12%, Morolar - 7%. Əhali müxtəlif antropoloji tiplərə, əsasən Qafqazoid komponentli Cənubi Monqoloid tipinə və ya qarışıq Monqoloid-Australoid tipinə aiddir. Aetalar avstraloid növündəndir.

Dini əlamətlərə görə, təqribən 86% katoliklər, 10% müsəlmanlar (xüsusi müsəlman regionuna birləşdirilmiş cənub-qərb adalarının əhalisi). Xristianlıq yerli inanclarla qarışır və nəticədə yerli Filippin Aqlipayan Kilsəsi kimi məşhur sinkretik kultlar yaranır.

Dillər Qərbi Avstriya avstroneziya dilləri qrupunun Filippin zonasına aiddir. İndoneziya və Malay dilləri ilə sıx bağlıdırlar. Filippin Respublikasının rəsmi dili taqaloq dili əsasında standartlaşdırılmış Filippin dilidir.

Filippinlilərin milli simvolu jasmin çiçəyidir.

Yaşayış sahəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ən böyük adalar Lucon (paytaxt Manila ilə) və Mindanao, daha az Neqros, Bohol, Sebu, Leyte, Samar, Mindoro, Panay, Palavandır. 7000 adadan yalnız 800-də məskunlaşmışlar. Zond adaları ilə yanaşı, Filippin qohum xalqların yaşadığı bir Malay arxipelaqını təşkil edir, bəzən onları malaylar və ya indoneziyalılar adlandırırlar.

Etnogenez və tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Filippinlilər qərbdən Filippin arxipelaqına köçənlərin nəslindəndir; iki əsas dalğa var: əvvəlllər Aeta (67 700 ildən gec olmayaraq köçmüşdür) və avstroneziyalılar. Dağ xalqları əsasən birinci qrup tərəfindən təmsil olunur, daha sonra avstroneziyalılar tərəfindən adaların dərinliyinə sıxışdırılıb.

Arxipelaqın əhalisi eramızın I minilliyindən tədricən Hindistan, Ərəbistan yarımadası və Çinin təsir dairəsinə malik kvaziq dövlət qurumları yaratmışdır. Bu qurumların daha böyükləri Çin, Hindistan, Yaponiya, Tailand, Vyetnam və İndoneziya ilə ticarət etdi və kiçik barangailər böyük ittifaqlara daxil idi.

Fernan Magellan Filippini ziyarət edən ilk avropalı idi; 1565-ci ildə ispaniyalı konkistador Migel Lopez de Leqazpinin ekspedisiyası ilə Filippinin fəthi başladı. İspanlar Filippinə xristianlığı gətirdilər, bir-birindən fərqli siyasi sistemləri mərkəzi idarə altında birləşdirdilər və orada, Asiyada ilk universiteti qurdular.^[3][4]

1898-ci ildə ABŞ-la müharibədə İspaniya məğlub olduqdan sonra arxipelaq üzərində nəzarət qalib ölkəyə keçdi. 1916-cı il Consun Aktında Birləşmiş Ştatlar Filippinə müstəqillik vəd etdi, lakin bu, ölkəyə yalnız 1946-cı ildə, üç illik Yapon işğalının bitməsindən bir il sonra verildi.

Xalqlar və dillər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ən böyük sahil xalqları: visaya, taqala, iloki, bikol, panqasinan, pampanqan, ibanaq, sambal. Kiçik, dağ: ifuqao, bontok, tinqiana, kalinka, qaddani, inibalai,kankanai, apayo (Luzon), bukinqdon, bilan, manobo, baqobo, mandaia, tidurai, taqakaolo, ata, manquan-qana (Mindanao), manqiana (Mindano), ivatanlar (Babuyan), taqbanva (Palavanva).^[5]

Filippinin rəsmi dili filippin və ingilis dilləridir.

İqtisadiyyat və həyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

2017-ci ildə Filipp iqtisadiyyatı nominal Ümumi Daxili Məhsuluna görə dünyada 34-cü yerdədir, lakin əhalinin təxminən dörddə biri yoxsulluq həddinin altında yaşayır. Filippinlilərin təxminən 30%-i kənd təsərrüfatında çalışır, digər əsas sənayelər gəmiqayırma, avtomobil, aerokosmik, elektronika, mədənçıxarma, biznes proseslərinin autsorsinqi və turizmdir.

• 
  Ifuqaoda düyü terrasları
• 
  Çətənə lifi toxuyanlar ailəsi
• 
  Dini bayram

Memarlıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Filippinin memarlığı koloniyadan əvvəlki, müstəmləkəçilik və müasirliyə bölünür. Müstəmləkəçilikdən əvvəlki əsas yaşayış növü bahai-kubo adlanan daş evlər və ağac evləridir. Koloniyadan əvvəlki dövrdə tikinti materialları bambuk, ağac, xurma yarpaqları və digər bitki materialları idi. İspanlar özləri ilə müstəmləkə memarlığını gətirdilər. Bu üslubda olan Filippin daş evləri bahai-na-bato adlanır. Amerika hakimiyyətinin gəlişi ar-deko memarlığına keçidlə müşayiət olundu. Müasir Filippin memarlığı müxtəlif üslubları özündə birləşdirir və rəsmi olaraq Filippinin Birləşmiş Memarları tərəfindən hazırlanırdı.

• 
  Ənənəvi Manobo kostyumu
• 
  19-cu əsrin əvvəllərində taqaloq kişi kostyumu
• 
  Bel paltarlı aeta kişiləri, 1885

Milli geyim[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avropalılar gəlməmişdən əvvəl yerli xalq bədənlərini döymələrlə bəzəyirdi. Filippinlilərin hazırkı milli geyimi rəngli köynək və kişilər üçün şalvar, qadınlar üçün kofta və saronqdur. Kişi şalvarları da dizə qədər ola bilər. Qadınlar üçün bayram paltarı ispan dekolteli olmalıdır. Rənglər parlaq və zolaqlıdır. Dağ xalqları arasında kişilər bel, qadınlar saronq geyinirlər.

Mətbəx[redaktə | mənbəni redaktə et]

Filippin mətbəxi Çin, Malay, Yava, İspan kulinariya ənənələrindən təsirlənmişdir.

Filippin mətbəxinin əsasını ət, quş əti və balıq üçün qarnitür kimi təqdim edilən və ya dəniz məhsulları ilə qızardılan düyü təşkil edir. Banan (lonqtonq) və ya palma (ketupat) yarpaqlarında bişmiş düyü ayrıca yeməkdir. Qızardılmış pansit əriştə və təzə və bişmiş tərəvəzlər məşhurdur.

Ölkədə adanın mövqeyinə görə burada balıq və dəniz məhsulları məşhurdur. Ət (donuz əti, toyuq) sirkə (adobo) ilə pörtlədilir, donuz qabığı ayrıca yemək kimi verilir. Onlar formalaşmış embrion da(balut) daxil olmaqla yumurta yeyirlər.

İncəsənət və ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təsviri incəsənətin erkən nümunəsi - Manungula qabına bənzər keramikada çəkilmiş rəsmlərdir. Digər nümunələrə manila çətənə toxuması, döymələr və təsvirlər, ağac üzərində oyma, xəttatlıq və s.daxildir. Avropa rəsm arxipelaqına 17-ci əsrdə gəldi.

Filippinin musiqisi həm də xalq və Avropa musiqiləri ilə təmsil olunur. Filippin pop musiqisi 20-ci əsrdə ortaya çıxdı.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]