Beyker qaydaları — Vikipediya WikiZero

Beyker qaydaları — Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tərəflərinin kim olduğunu müəyyənləşdirən danışıqlar prosesi prinsipləri. Ermənistan və Azərbaycan Respublikası əsas tərəflər, Qarabağdakı erməni icması və Azərbaycan icması maraqlı tərəflər kimi müəyyən edilir.^[1]

Beyker qaydaları Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə son qoymaq üçün ATƏT-in vasitəçilik səyləri çərçivəsində ABŞ-nin baş danışıqçısı təyin olunan 61-ci ABŞ dövlət katibi III Ceyms Beykerin adını daşıyırdı. Danışıqlar zamanı münaqişə tərəflərinin necə təmsil olunacağına dair qaydalar Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri tərəfindən razılaşdırıldı. Yarandığı gündən bəri, Beyker qaydaları ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlar prosesində əsas təməl olmuşdur.^[2]^[3]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ John J. Maresca; Reisman. Resolving the Conflict Over Nagorno-Karabakh: Lost Opportunities for International Conflict Resolution. Vaşinqton şəhəri: United States Institute of Peace Press. 1998.
↑ Госсекретарь США прибывает в Азербайджан (rus). Единый Российский Портал. 2010-07-04. 2011-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-08.
↑ "Karabakh Peace Process Must Be Fully Inclusive". RFE/RL. 2009-09-01. 2011-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-08.

Qarabağ münaqişəsi

Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri (Bakı erməniləri) • Ermənistan azərbaycanlıları

Zəmin

Qarabağ bölgəsi • Dağlıq Qarabağ bölgəsi (tarixi) • Azərbaycan–Ermənistan müharibəsi (1918–1920) • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar • Mart hadisələri (1918) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956) • Qarabağ hərəkatı • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989) • Topxana meşəsinin qırılması (1988) • Sovet İttifaqının dağılması

Münaqişə əraziləri

Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1991-ci ildə ləğv edilib) (hazırda Xankəndi şəhəri, Xocalı rayonu, Xocavənd rayonu və Şuşa rayonunudur) • Digər ərazilər (Ağdam rayonu, Cəbrayıl rayonu, Füzuli rayonu, Kəlbəcər rayonu, Laçın rayonu, Qubadlı rayonu və Zəngilan rayonu)

Birinci Qarabağ müharibəsi

1988–1994

Toqquşma və poqromlar	Qafan hadisələri (1988) • Əsgəran toqquşması (1988) • Sumqayıt hadisələri (1988) • Xankəndi hadisələri (1988) • Gəncə hadisələri (1988) • Bakı hadisələri (1990)
Soyqırım və qətliamlar	Quqark qətliamı (1988) • Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Cəmilli qətliamı (1991) • Meşəli qətliamı (1991) • Malıbəyli və Quşçular qətliamı (1992) • Qaradağlı qətliamı (1992) • Xocalı soyqırımı (1992) • Ağdaban qətliamı (1992) • Ballıqaya qətliamı (1992) • Başlıbel qətliamı (1993) • Daşbaşı qətliamı (1993)
Hərbi əməliyyatlar	Çaykənd əməliyyatı (1991) • Xankəndinin işğalı (1991 • Daşaltı əməliyyatı (1992) • Marquşavan əməliyyatı (1992) • Şuşanın işğalı (1992) • Laçının işğalı (1992) • Başkənd əməliyyatı (1992) • Goranboy əməliyyatı (1992) • Həsənqaya əməliyyatı (1992 • Kəlbəcərin işğalı (1993) • Ağdamın işğalı (1993) • Yay əməliyyatları (1993) (Cəbrayılın, Füzulinin, Qubadlının və Zəngilanın işğalı) • Kəlbəcər əməliyyatı (1993–1994) • Çeildağ əməliyyatı (1993) • Horadiz əməliyyatı (1994) • Tərtər əməliyyatı (1994)
Terrorlar və digərləri	Zvartnots Hava Limanında toqquşma • Leninakan yaxınlığında İl-76 qəzası (1988) • Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusunun partladılması (1990) • Mİ-8 vertolyotunun Xocavənd səmasında vurulması (1991) • Şuşa yaxınlığında Mi-8 vertolyotunun vurulması (1992) • Bakı metrosunda partlayışlar • Ləmbəlidə partlayış (1994)
Daxili proseslər	Qara Yanvar (1990) • May hadisələri (1992) • Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd (1992) • Talış-Muğan böhranı • Sürət Hüseynovun qiyamı

Atəşkəs rejimi

1988–1994

Silahlı toqquşmalar	Xocavənd əməliyyatı (1997) • Ağdərə toqquşması (2008) • Ağdam toqquşması (2009) • Çaylı toqquşması (2010) • Sərhəd toqquşması (2012) • Təmas xəttində toqquşma (2014) • Ermənistanın Mİ-24 vertolyotunun vurulması (2014) • Aprel döyüşləri (2016) • Günnüt əməliyyatı (2018) • Tovuz döyüşləri (2020)
Dinc əhaliyə hücumlar	Fariz Bədəlov və Aygün Şahmalıyevanın ölümü (2011) • Alxanlı hücumu (2017)

İkinci Qarabağ müharibəsi

2020

Hərbi əməliyyatlar	Murovdağ uğrunda döyüşlər • Madagizin azad edilməsi • Lələtəpə əməliyyatı • Arazboyu əməliyyatlar • Cəbrayılın azad edilməsi • Hadrutun azad edilməsi • Füzulinin azad edilməsi • Zəngilanın azad edilməsi • Qubadlının azad edilməsi • Şuşanın azad edilməsi
Dinc əhaliyə hücumlar	Naftalan faciəsi • Tərtərin bombalanması • Gəncə bombalanmaları • Bərdənin bombalanması

Üçtərəfli bəyanatdan sonra

2020—2023

Silahlı toqquşmalar	Fərrux əməliyyatı (2021) • Şuşa istiqamətində toqquşma (2023) • Qarabağda döyüşlər (2023) (Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının ölümü • Qarabağda yanacaq anbarında partlayış)
Sərhəd böhranı	Sərhəd toqquşmaları: noyabr, 2021 • avqust, 2022 • sentyabr, 2022 • aprel, 2023 • may, 2023
Terror və digər hadisələr	Susuzluq faciəsi (2021) • Şuşa yaxınlığında terror (2021)

Separatçı rejimin ləğvindən sonra

2023—

Proseslər	Qarabağ ermənilərinin Ermənistana təxliyə edilməsi • Qarabağda vəzifə tutan separatçıların həbsi • Azərbaycanın Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası planı

Siyasi və hərbi liderlər

Siyasi liderlər

	Ayaz Mütəllibov • Yaqub Məmmədov • İsa Qəmbər • Əbülfəz Elçibəy • Heydər Əliyev • İlham Əliyev
	Levon Ter-Petrosyan • Robert Köçəryan • Serj Sarqisyan • Nikol Paşinyan

Hərbi liderlər

	Valeh Bərşadlı • Tacəddin Mehdiyev • Şahin Musayev • Tahir Əliyev • Rəhim Qazıyev • Dadaş Rzayev • Surət Hüseynov • İsgəndər Həmidov • Rövşən Cavadov • Vahid Musayev • Məmmədrəfi Məmmədov • Səfər Əbiyev • Zakir Həsənov
	Arkadi Ter-Tadevosyan • Kristapor İvanyan • Qurgen Dalibaltayan • Jirayr Səfilyan • Monte Melkonyan • Norat Ter-Qriqoryants • Samvel Babayan • Vazgen Sarkisyan • David Tonoyan • Cəlal Harutyunyan

Danışıqlar prosesi

ATƏT-in Minsk qrupu • Beyker qaydaları • Praqa prosesi • Madrid prinsipləri

Beynəlxalq sənədlər

Jeleznovodsk Kommünikesi • Tehran Kommünikesi • Bişkek protokolu • 12 may 1994-cü il tarixli atəşkəs sazişi • Həştərxan Bəyannaməsi • Dağlıq Qarabağ Bəyamnaməsi • NATO Lissabon Sammiti Bəyannaməsi • AŞPA-nın qətnamələri (1416 • 2085) • BMT Baş Assambleyasının qətnamələri (48/114 • 60/285 • 62/243) • BMT TŞ-nin qətnamələri (822 • 853 • 874 • 884) • Üçtərəfli bəyanat (2020) • Moskva bəyanatı (2021) • Atəşkəs razılaşması (2023)

Münaqişənin fəsadları

Münaqişə zamanı itkin düşən azərbaycanlılar • Kütləvi məzalıqlar (Xocavənd • Şuşa) • Münaqişə zamanı dağıdılmış tarix-memarlıq abidələri

İrsi

Qarabağ müharibəsi incəsənətdə • Xarıbülbül • Anım Günü • Zəfər Günü

Əlaqəli mövzular

Qarabağlaşdırma • Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin girov götürülməsi • İranda Azərbaycana dəstək aksiyaları • Rusiya-Türkiyə Birgə Monitorinq Mərkəzi • Xankəndi–Laçın yolunda aksiyalar