Şərqi Afrika Cəmiyyəti — Vikipediya

Şərqi Afrika Cəmiyyəti EAC, CAE, 東共體, 东共体, CAO, CAO, CAO, CAO, OAG, CAO, ВАС, САС, ŞAC, OAK, CAO
ing. The East African Community (EAC)
Növü	Beynəlxalq təşkilat
Yaranma tarixi	7 iyul 2000
Rəsmi dili	İngilis, Suahili
Mərkəzi	Aruşa, Tanzaniya
Prezident	Pyer Nkurunziza
Üzvləri	7  Keniya  Tanzaniya  Uqanda  Burundi  Ruanda  Cənubi Sudan  Konqo Demokratik Respublikası
eac.int
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şərqi Afrika Cəmiyyəti (ŞAC) (ing. The East African Community (EAC)) — altı Şərqi Afrika ölkəsini (Burundi, Keniya, Ruanda, Tanzaniya, Uqanda və Cənubi Sudan) daxil edən hökumətlərarası bir təşkilat ^[1]. Şərqi Afrika Birliyinin hazırkı sədri Burundi Respublikasının Prezidenti Pyer Nkurunzizadır. ŞAC 1967-ci ildə təsis edilmiş, 1977-ci ildə fəaliyyətini dayandırmış və 7 iyul 2000-ci ildə rəsmi olaraq canlandırılmışdır^[2]. 2008-ci ildə Cənubi Afrika İnkişaf Birliyi (CAİB) və Şərqi və Cənubi Afrikanın İqtisadi Birliyi (ŞCAİB) ilə danışıqlardan sonra, sərbəst ticarət sahəsini genişləndirməyə və hər üç icmanın üzvü olan dövlətləri daxil etməyə razılıq verdi. ŞAC Afrika İqtisadi Birliyinin dayaqlarından biridir.

ŞAC, Şərqi Afrika Federasiyasının yaradılmasının potensial xəbərçisidir. 2010-cu ildə ŞAC, 2014-cü ilədək vahid valyuta və 2015-ci ilədək tam bir siyasi federasiya məqsədi ilə bölgədəki mallar, işçi qüvvəsi və kapital üçün ümumi bazarını açdılar^[3]. 2014-cü ilin aprelində Şərqi Afrika Birliyinin sammitində Cənubi Sudan inteqrasiya blokunun altıncı üzvü olan dövlət kimi rəsmi qəbul edilməsi məsələsinə qərar verildi. 30 aprel 2014-cü il Cənubi Sudan, ŞAC-nə daxil olma müddətini 2014-cü ilin sentyabrına qədər təxirə salmağı xahiş etdi ^[4]. 2016-cı ilin mart ayında Cənubi Sudan sonda ŞAC-nə qəbul edildi^[5]. 2023-cü ilin yanvarında Şərqi Afrika Birliyi (EAC) növbəti dörd il ərzində vahid valyuta buraxmağı planlaşdırır. Təşkilatın Nazirlər Şurası Şərqi Afrika Valyuta İnstitutunun yeri və vahid valyutanın dövriyyəyə buraxılması üçün yol xəritəsinin yaradılması barədə qərar verməlidir.[1].

Üzv ölkələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

•  Keniya (2001-ci ilin yanvarından)
•  Tanzaniya (2001-ci ilin yanvarından)
•  Uqanda (2001-ci ilin yanvarından)
•  Burundi (2007-ci ilin noyabrından)
•  Ruanda (2007-ci ilin noyabrından)
•  Cənubi Sudan (2016-cı ilin martından)

Şərqi Afrika bölgəsi təqribən 150 milyon əhalisi olan (2014-cü ilə kimi) 1.8 milyon km² ərazini əhatə edir və əhəmiyyətli təbii sərvətlərə malikdir. Keniya və Tanzaniyada, Ruanda, Burundi və Uqanda baş verən müharibələr və vətəndaş iğtişaşlarından fərqli olaraq müstəqillik nisbətən sülh yolu ilə əldə edildi. Bu gün Şərqi Afrika Konqo və Afrika Burundi davam edən qarşıdurmalar qarşısında sabitlik və rifahın qorunmasına can atır. Şərqi Afrikanın ən çox yayılmış dilləri suahili, ingilis, kirundi və kinyaruanda, baxmayaraq ki, Burundi və Ruanda da fransızca danışılır.

Orqanlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Şərqi Afrika Baş Assambleyası (The East African Legislative Assembly)
• Şərqi Afrika Ali Məhkəməsi (East African Court of Justice)
• Dövlət başçılarının sammiti (Summit of Heads of State and or Government)
• Nazirlər Şurası (Council of Ministers)
• Rəhbər Komitə (Co-ordination Committee)
• Sənaye komitəsi (Sectoral Committees)
• Katiblik (The Secretariat)

Yaradılma tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cəmiyyətin formalaşması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərq ölkələri dövründə üç ölkə arasındakı davamlı iqtisadi və siyasi əlaqələr Şərqi Afrika Birliyinin (ŞAC) formalaşmasında mühüm rol oynadı. Keniya, Uqanda və Tanzaniya (o vaxt Tanqanyika) İngilis tacının koloniyaları idi. İlk əlaqələndirilmiş idarəetmə orqanları 1930-cu illərin əvvəllərində yaradıldı: Şərqi Afrika Valyuta Şurası, Poçt İttifaqı və bu sahələrdə iqtisadi siyasəti əlaqələndirən Birləşmiş Dəmiryolu. 1940-cı ildə Birgə Vergi Şurası və Üç Koloniyanın İşləri üzrə Birgə İqtisadi Komitə yaradıldı. İngilis funtuna paritet olan ortaq bir pul vahidi - Şərqi Afrika şillinqi də var idi; aşağı gömrük rüsumları ilə xarici tarif; qarşılıqlı çərçivədə ticarət maneələri olmadı, valyuta nəzarəti və lisenziyalaşdırma sistemi tətbiq edilmədi.

1948-ci ildən bu yana Keniya, Uqanda və Tanqanyika qubernatorlarından, eləcə də Şərqi Afrika Baş Assambleyasından ibarət Şərqi Afrika Yüksək Nümayəndələr Komissiyası fəaliyyət göstərirdi. Ali Nümayəndələr Komissiyasının qəbul etdiyi qanunvericilik aktları və qaydalar hər 3 koloniyanın ərazisində məcburi idi. Müəyyən sahələrdə fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsi üçün nəqliyyat, rabitə, gömrük və sənaye sahələrində əraziarası şöbələrin işinə rəhbərlik edən Şərqi Afrika Xidmət Komitəsi yaradıldı.

Beləliklə, Keniya, Uqanda və Tanzaniya arasındakı müstəmləkə dövründə də siyasəti əlaqələndirmək üçün institusional bir quruluş yaradıldı, gömrük birliyi fəaliyyət göstərdi və ortaq bir valyuta dövriyyədə oldu.

1963-cü ildə siyasi müstəqillik əldə etdikdən sonra mümkün bir siyasi federasiya haqqında sual yarandı, lakin Keniya rəhbərliyinin mövqeyi üzündən bu ideya reallaşmadı. Qarşılıqlı ticarəti artırmaq üzərində cəmləşmək qərara alındı.

1967-1977-ci illər arasındakı dövr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərqi Afrika Cəmiyyəti — ŞAC (Eastern Africa Community — EAC) 1967-ci ildə Keniya, Uqanda və Tanzaniya tərəfindən yaradıldı. Əsas məqsədlər ŞAC çərçivəsində əməkdaşlıq haqqında Sazişlə müəyyənləşdirilir və bunlara daxildir: qarşılıqlı ticarət və sənaye əməkdaşlığının artırılması: ahəngdar və davamlı inkişafa kömək etmək; iqtisadi siyasətin uyğunlaşdırılmasına, birgə istehsal müəssisələrinin inşasına, kənd təsərrüfatı, təhsil, kadrların inkişafı, elektrik enerjisi, sənaye, turizm, nəqliyyat və rabitə sahələrində planların hazırlanması və həyata keçirilməsinə dair məsləhətləşmələrə əsaslanan ölkələr arasında iqtisadi fəaliyyətin üstünlüklərinin bərabər paylanması.

Birliyin üzvü olan ölkələrin strateji vəzifəsi ortaq gömrük tarifinin tətbiqi, malların sərbəst hərəkətinə nail olmaq, tranzit rüsumlarının aradan qaldırılması və üzv olmayan ölkələrdən malların idxalına nəzarət əsasında Şərqi Afrika ortaq bazarının tədricən formalaşdırılmasıdır.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]