Güney Kore wonu - Vikipedi

Güney Kore wonu (Korece: 대한민국 원 [Türkçe: Kore Cumhuriyeti Wonu]; simge: ₩, ISO 4217: KRW, telaffuz: / w ʌ n /, Korece telaffuz: [wʌn]) ya da sadece won (원), Güney Kore'de kullanılan resmî para birimidir. Won, merkezi Güney Kore'nin başkenti Seul'de bulunan Kore Bankası (대한민국 은행) tarafından servis edilir. Won, yüz tane Jeon'a (전, 錢) bölünür; ancak jeonlar artık günlük ticarî işlemlerde kullanılmamaktadır ve sadece döviz kurlarında bulunur.

Won, Çin yuanı ile Japon yeni ile birlikte bu üç eş kökenli para biriminin bir kolunu oluşturmaktadır. Hanja'da "圓" sembolü ile gösterilir, "hwan" şeklinde telaffuz edilir ve "yuvarlak" anlamına gelir. Kore'de ilk olarak Çin para birimi olan yuanın yerelleştirilmiş hali olan hwan (İngilizce gösterimi: Yang) kullanılmaktaydı. Bu para birimi "tael" ya da "tahil" (兩, 两; Mandarin'de "liǎng" şeklinde telaffuz edilir.) olarak bilinen ve 50 grama denk gelen bir ölçü birimine dayanmaktaydı. Yang ise 100 fen'e (分; fēn) ayrılıyordu. Korecede /f/ ile /ē/ sesine rastlanmadığı için bu kelime "pun (푼)" şeklinde telaffuz ediliyordu. "Hwan" ve "pun" kelimeleri zaman içinde halk arasında birleşerek "won" olarak telaffuz edildi ve 1902 yılındaki değişiklikle "won" kelimesi resmi olarak kabul edilerek yeni para biriminin adı oldu.

Güney Kore wonu, Çin yuanı ve Japon yeni temel alınarak Kore için standartlaştırılmış klasik bir Doğu Asya para birimidir. Won yerel para düzeyinde kalmış ve uluslararası kullanıma pek çıkamamıştır. Çin yuanı ve Japon yeni kullanılmaktaydı ancak 16. yüzyıla itibaren ise ülkede, uluslararası ticaret için Amerika'daki İspanyol devletlerin kullandığı gümüş bazlı İspanyol doları rağbet görmeye başladı. İspanyol doları 19. yüzyılda yoğun bir şekilde kullanılmaktaydı.

Kore İmparatorluğu, dış dünyada daha itibari olması için Kore wonunu güçlendirmeye karar verdi ve bunun sonucu olarak 22 Mayıs 1902'de altın standardını kabul eden kanun ilan edildi. Bu kanuna göre 1902 yılında, 10 hwan'ı 1 won'a eşit kabul etti. 5, 10, 20 won değerinde sikkeler üretildi. Sikkeler %90 altın, %10 bakırdan oluşuyordu.

1910-1945 yılları arasında Japonya'nın işgali altında olan Kore Yarımadası'nda Kore Yeni (Korece: 조선 엔, Japonca: 朝鮮圓) kullanılmaya başlandı.

1945'te savaş bitip Japonya yarımadadan çekildiğinde kuzey ve güney Kore hükûmetleri tüm ülkede geçerli olması için Kore wonu tedavüle sürünce iki ayrı won ortaya çıktı. Günümüzde de kullanılan para birimi olan won, karışmanın engellenmesi için Güney Kore Wonu ve Kuzey Kore wonu şeklinde adlandırılır. Bu yeni won, herr iki tarafta da 100 jeona bölündü.

Güney Kore hükûmeti kendi wonunu Amerikan dolarına indekslerken, Kuzey Kore ise Rus rublesine indekslendi. Güney Kore sabit döviz politikası izleyerek 1 Amerikan dolarını 15 Güney Kore wonuna sabitledi. Ancak Kore Savaşı nedeniyle bir dizi devalüasyon yaşandı:

1946'da Joseon Bankası 10 ve 100 won değerlerinde banknotlar çıkarmaya başladı. Bunları 1949'da 5 ve 1000 wonluk banknotlar izledi. 12 Haziran 1950'de Kore Merkez Bankası kuruldu. Bu banka Joseon Bankası'nın tüm görevlerini üstlendi. 1952 yılında 5, 10, 50 jeon ile 500, 1000 won çıkarıldı. 1953 yılında da bir dizi yeni banknot çıkarılmaya devam edildi. Para biriminde artan sıfırlar sebebiyle 15 Şubat 1953 tarihinde 100 won = 1 hwan'a eşitlendi. Won yerini Hwan alsa da İngilizcedeki karşılığı won olarak kullanılmaya devam etti. 9 Haziran 1962 tarihine kadar hwan adıyla bu şekilde kullanıldı ve sonradan yine won ana para birimi olarak kullanılmaya devam edildi.

Won, 10 Haziran 1962'de tekrar kullanıma sürüldü, dolaşımdaki hwan ise geri çekilmeye başlandı. Bu won, "ikinci Kore wonu" olarak da bilinir. 22 Mart 1975'te ise hwan yasal olarak kaldırılarak won tek para birimi haline geldi. Kore wonunun kısaltması ISO 4217 kodu ile KRW şeklinde tescillendi. 125 won = 1 ABD dolara sabitlendi. Ancak yıllar içinde yine devalüasyonlar yaşandı:

Kore banknotları ve madeni paraları, tasarımları bakımından serilere ayrılmıştır ve seriler sırasıyla 가 (ka), 나 (na), 다 (ta), 라 (ra), 마 (ma), 바 (pa), 사 (sa) şeklinde tanımlanmıştır. Tüm seriler sırasıyla 가 serisi I. seri, 나 serisi II. seri şeklinde de adlandırılır ve yedinci seriye kadar tasarım vardır.

1962'de Kore Bankası 10 ve 50 jeon; İngiltere Thomas de la Rue Bankası tarafından 1, 5, 10, 50, 100, 500 wonluk banknotları basıldı ve piyasaya sürdü. 10 ve 100 wonluk banknotların ikinci serisi ise Kore Darphanesi ve Baskı Güvenliği Şirketi (KOMSCO, 한국조폐공사) tarafından Kore'de basıldı. 1965 yılında kağıt paralarda sahteciliğin önüne geçmek için oyma baskı tekniği kullanılan III. seri (다 ) basıldı. Bunu 1966'da İngiliz bankasında oyma baskılı 500 won, 1969'da litobaskılı (taş baskılı) 50 wonluk banknotlar izledi. 1 Ağustos 1966'da 1, 5, 10 wonluk madeni paralar tedavüle sürüldüğünde 10 ve 50 hwanlık madeni paralar tedavülden kaldırıldı. Bu yeni paralar miladi takvimi gösteren ilk paralardır. Daha önceleri ise geleneksel Kore takvimi kullanılıyordu.

1962 Thomas De La Rue Serisi Banknotları
Resim		Değer	Boyutlar	Ana renk	Tanım		Tarihi		BOK serisi tanımı
ön yüz	Ters				Ön yüz	Arka yüz	Tedavül	Kaldırılış
		₩1	94 × 50 mm	Pembe	Kore Bankası'nın sembolü	Ayırt edici desen, para değeri (rakam), banka unvanı (İngilizce)	10 Haziran 1962	20 Mayıs 1970	Serisiz
		₩5		Mavi				1 Mayıs 1969
		₩10	108 × 54 mm	Yeşil				1 Eylül 1962	Seri I (가 )
		₩50	156 × 66 mm	Turuncu	Geoje yakınlarındaki Haegeumgang	Meşale, para değeri (rakam), banka unvanı (İngilizce)		20 Mayıs 1970
		₩100		Yeşil	Bağımsızlık Kapısı (Dongnimmun [독립문])			14 Şubat 1969
		₩500		Gri	Güney Kapısı (Namdaemun [남대문])			3 Şubat 1967

Kore'de 1966–1982 basılan madeni paralar
Resim		Değer	Teknik özellikler			Açıklama			Tarihi		BOK serisi tanımı
Ön Yüz	Arka Yüz		Çap	Ağırlık	Bileşenler	Kenar	Ön Yüz	Arka Yüz	Tedavül	Kaldırılış
		₩1	17,2 mm	1.7 gr	Pirinç %60 bakır %40 çinko	Sade	Gülhatmi çiçeği, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	16 Ağustos 1966	1 Aralık 1980	Seri I (가 )
		₩1	17,2 mm	0,729 gr	%100 alüminyum	Sade	Gülhatmi çiçeği, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	26 Ağustos 1968	1992	Seri II (나 )
		₩5	20,4 mm	3.09 gr	Ticari bronz %88 bakır %12 çinko	Sade	Geobukseon, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	16 Ağustos 1966	1992	Seri I (가 )
		₩5	20,4 mm	2.95 gr	Pirinç %65 bakır %35 çinko	Sade	Geobukseon, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	16 Temmuz 1970	1992	Seri II (나 )
		₩10	22,86 mm	4.22 gr	Ticari bronz %88 bakır %12 çinko	Sade	Dabotap Pagoda, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	16 Ağustos 1966	Hala dolaşımda	Seri I (가 )
		₩10	22,86 mm	4.06 gr	Ticari Bronz %65 bakır %35 çinko	Sade	Dabotap Pagoda, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı, basım yılı	16 Temmuz 1970	Hala dolaşımda	Seri II (나 )
		₩50	21,6 mm	4.16 gr	%70 bakır %18 çinko %12 nikel	Kamış Desen	Pirinç demeti, para değeri (hangıl)	Para değeri (rakam), banka unvanı (hangul), basım yılı	1 Aralık 1972	Hala dolaşımda	Seri I (가 )
		₩100	24 mm	5,42 gr	Nikel Bakırı %75 bakır %25 nikel		Yi Sun-sin, para değeri, banka unvanı (hangıl)	Para değeri (rakam), basım yılı	30 Kasım 1970
Bu görüntüler 55 px olarak standart ölçeklendirilmiştir. Gerçek boyutları için madeni para çapı açıklamalarına bakınız.

27 Şubat 1980 tarihinde dalgalı kur sistemi uygulamasına geçildi. 24 Aralık 1997'de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile yapılan anlaşma neticesinde tüm para kısıtlamaları kaldırıldı. IMF ile yapılan anlaşmalar uzun vadede ülkeyi kalkındırsa da kısa vadede paranın değerini düşürdü. Paranın değerini düşüren bir diğer etken ise 1997'de yaşanan Asya mali krizi idi. Bu krizde Güney Kore wonu neredeyse %50 değer kaybetti. Günümüzdeki mevcut para birimindeki sıfırların sebebi de bu şekilde başlayan bir dizi olayların sonucudur.

1982'de enflasyon ve otomatların artan popülaritesi sebebiyle 12 Haziran 1982'de 500 won madeni parası piyasaya sürüldü. Ocak 1983'te madeni paraları standartlaştırmak amacıyla önceki 500 wonu da içine alacak şekilde 1, 5, 10, 50 ve 100'lük yeni bir seri de piyasaya sürüldü ancak paraların orijinalliğini bozmamak için eski paraların görünüşünde pek değişiklik yapılmadı.

Kore'de 1982-2006 basılan madeni paralar
Resim		Değer	Teknik özellikler			Açıklama			Tarihi		BOK serisi tanımı
Ön Yüz	Arka Yüz		Çap	Ağırlık	Bileşenler	Kenar	Ön Yüz	Arka Yüz	Tedavül	Kaldırılış
		₩1	17,2 mm	0,729 gr	%100 alüminyum	Sade	Gülhatmi çiçeği, para değeri (hangıl)	Değer (rakam), banka unvanı, basım yılı	1983	15 Ocak 1983	Seri III (다 )
		₩5	20,4 mm	2.95 gr	Pirinç %65 bakır %35 çinko	Sade	Geobukseon, para değeri (hangıl)	Değer (rakam), banka unvanı, basım yılı	1983	15 Ocak 1983	Seri III (다 )
		₩10	22,86 mm	4.06 gr			Dabotap Pagoda, para değer (hangıl)
Bu görüntüler 55 px olarak standart ölçeklendirilmiştir. Gerçek boyutları için madeni para çapı açıklamalarına bakınız.

Kore Bankası 2006 yılının başlarında aynı yılın sonlarına doğru 10 wonluk madeni paraları yeniden basma niyetini açıkladı. Ancak 10 won için 38 won harcanması gerektiğinden parayı daha az maliyetli hale getirecek bir yol arayışına girişti. Görsel tasarımı eski 10 won ile aynı olmasına rağmen madeni içeriği değiştirilerek 18 Aralık 2006'da tekrar piyasaya sürüldü.

1 ve 5 wonluk madeni paralar 1992'den beri hala dolaşımdadır ancak Kore Bankası yıllara göre artık darp etmediği veya çok az darp ettiği için nadir bulunduklarından bunlar 10 wona yuvarlanmaktadır.

Kullanımda olan mevcut madeni paralar
resim		Değer	Teknik özellikler			Açıklama			Tarihi	BOK serisi tanımı
Ön Yüz	Arka Yüz		Çap	Ağırlık	İçerik	Kenar	Ön Yüz	Arka Yüz	Tedavül
		₩ 10	18 mm	1.22 gr	Bakır kaplı alüminyum %48 bakır %52 alüminyum	Sade	Dabotap Pagoda, para değeri (hangıl)	Değer (rakam), banka unvanı, basım yılı	18 Aralık 2006	Seri IV (라 )
		₩ 50	21,6 mm	4.16 gr	%70 bakır %18 çinko %12 nikel	Kamış Desen	Pirinç demeti, para değer (hangıl)	Değer (rakam), banka unvanı, basım yılı	15 Ocak 1983	Seri II (나 )
		₩ 100	24 mm	5,42 gr	Nikel Bakırı %75 bakır %25 nikel		Yi Sun-sin, para değer (hangıl)
		₩ 500	26,5 mm	7,7 gr			Kırmızı taçlı turna, para değeri (hangıl)		12 Haziran 1982	Seri I (가 )
Bu görüntüler 55 px olarak standart ölçeklendirilmiştir. Gerçek boyutları için madeni para çapı açıklamalarına bakınız.

Madeni Paralar (주화):

• 1 Güney Kore Wonu (Artık kullanımda değil.)
• 5 Güney Kore Wonu (Artık kullanımda değil.)
• 10 Güney Kore Wonu (Kullanımda ancak nadiren kullanılıyor.)
• 50 Güney Kore Wonu
• 100 Güney Kore Wonu
• 500 Güney Kore Wonu

Banknotlar (지폐):

• 1000 Güney Kore Wonu
• 2000 Güney Kore Wonu (2018 Kış Olimpiyatları hatıra parası.)
• 5000 Güney Kore Wonu
• 10000 Güney Kore Wonu
• 50000 Güney Kore Wonu^[1]

Wikimedia Commons'ta Güney Kore wonu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.